کانی شناسی(جواهرشناسی) در دیوان انوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه فرهنگیان شهرکرد

2 دانشیار دانشگاه یزد

چکیده

دیوان اشعار انوری، از سخنوران و دانشمندان نامدار سدة ششم، حاوی دانش‌های زمانة اوست. سخن‌سرای ابیورد، برای عرضة تصاویر تازة خود، به علوم رایج زمانه‌اش از جمله «کانی شناسی »، توجّه ویژه‌ای داشته و به نکات بسیاری از این دانش اشاره کرده است، تنها خاقانی را می‌توان از شاعران بزرگی دانست که در این زمینه با او برابری می‌کند.
در این نوشتار، مقصود، کانی‌شناسی از نظر قدماست که شامل کانی‌ها، فلزها ، شبه فلزات و ئیدروکربورها می‌شده است.
ابتدا سخن انوری دربارة هر گوهرِ کانی، از صفات و خواص و ... مطرح شده و سپس پنداشت‌های دانشمندان و کانی‌شناسان گذشته مطرح گردیده است؛ همچنین سعی شده با بهره‌گیری از قدیمی‌ترین و معتبرترین کتب در دسترس، ثابت گردد که آنچه انوری دربارة کانی­ها گفته، صرفاً به قصد بلاغت نبوده، و دانش جواهرشناسی آن روزگار هم سخنان انوری را تأیید می‌کند؛ البتّه اندکی از باورداشت‌های قدما، از دید امروزی­ها اشتباه و غیرقابل‌قبول است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The knowledge of Mineral in Anvari's Divan

نویسندگان [English]

  • amrollah Eskandari 1
  • mohammad kazem kahdouei 2
1 member of farhangian Unhversity of shahrekord
2 ssociate Professor, yazd University
چکیده [English]

Anvari was a famous poet and scholar of the sixth century whose Divan contains the knowledge of his time. He as the great poet of Abivard had a high level of knowledge in a number of areas including traditional and intellectual sciences and has repeatedly mentioned his own knowledge of the time. He has paid special attention to his knowledge of mineralogy to present his new images of this area in his Divan. Khaghani as another great poet can be considered with the same amount of knowledge. Considering the knowledge of Anvari about jewels and mineral, we mainly refer to these issues in Anvar's Divan in terms of traditional knowledge about minerals, metals, pseudo-metals and hydrocarbons. At first, Anvari's ideas about each mineral and the language he has used to describe them have been explained, and then the beliefs of old masters of that time have been reviewed. The main aim has been to compare his views with the oldest and most authoritative books available from that era to prove what Anvari has speculated and declared about mineral is not just for the matter of rhetoric. Rather it shows his knowledge of the mineralogy of the time which has been reflected in his poetic language. It goes without saying that modern view of the mineralogy partially contradicts the traditional understanding of Anvari's knowledge of the issue. Around forty cases of his numerations about minerals have been extracted which have been explained based on the modern mineralogy sources available to the authors.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anvari
  • Traditional and Intellectual Sciences
  • Mineralogy
منابع
آملی،شمس الدین محمد بن محمود.نفایس الفنون فی عرایس العیون،تهران: انتشارات اسلامیه،1389
آملی، نجم الدین اسکندر، رساله«صفات الجواهر» به کوشش بهروز گودرزی،آینه میراث، س 7 ش 1 (1388) صص(325-292)
ابن سینا،ابوعلی حسین بن عبد الله، قانون در طب،ترجمة عبد الرحمان شرفکندی، 5  جلد، تهران : سروش ،1362   
ابن سینا،حسین بن عبدالله(منسوب). قراضه طبیعیات،تصحیح غلامحسین صدیقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384
اخوینی بخاری،ابوبکر ربیع بن احمد. هدایه المتعلّمین فی الطب،به اهتمام جلال متینی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد،1371
اصطخری، ابو اسحاق ابراهیم بن محمد فارسی کرخی.مسالک و ممالک، ترجمۀ مترجمی ناشناس، به کوشش ایرج افشار، تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب،1340
اعلم هوشنگ .«محتویات  الجماهر»، دانشنامة جهان  اسلام  جلد 5  زیر نظر حداد عادل، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی،1379:(181-178)
انصاری شیرازی، علی بن حسین.اختیارات بدیعی(مفردات)،تصحیح محمدتقی میر، تهران: شرکت دارویی پخش رازی، 1371
  انوری،اوحدالدین محمدبن علی.دیوان.به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی1372
بکران، محمدبن نجیب. جهان نامه ، به کوشش محمدامین ریاحی، تهران: انتشارات کتابخانه ابن سینا، 1342
بیرونی،ابوریحان محمدبن احمد،التفهیم لاوائل صناعه التنجیم،تصحیح جلال الدین همایی،تهران انجمن آثار ملّی چاپ دوم،بی تا
. الجماهر فی الجواهر، تحقیق یوسف الهادی، تهران: میراث مکتوب،1374_ ____ ____ ___
  الصیدنه فی الطب، تصحیح و تحشیه عباس زریاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی،1370_ ____ ____
------------. صیدنه(الصیدنه) ترجمۀ ابوبکر علی بن عثمان کاسانی، به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار،تهران: شرکت افست ،1358
تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم بن محمد.«بیان الصناعات»، فرهنگ ایران زمین جلد 5 ، به کوشش ایرج افشار، (457-279) تهران، 1336
جمالی یزدی، ابوبکر مطهّر. فرّخ نامه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، 1386
جرجانی، سید اسماعیل بن حسن بن محمد حسینی. الاغراض الطبّیه  و المباحث العلائیه، تصحیح حسن تاج بخش، تهران:
دانشگاه تهران، 1388
جوهری نیشابوری،محمدبن ابی البرکات .جواهرنامة نیشابوری ، به کوشش ایرج افشار و همکاری محمد رسول دریاگشت ، تهران: میراث مکتوب، 1383
حافظ ، شمس الدین  محّمد. دیوان حافظ (قزوینی – غنی) با مجموعة تعلیقات علاّمه قزوینی به اهتمام عبدالکریم جربزه دار،
 تهران : اساطیر ، 1374
حاسب طبری، محمدبن ایوب. تحفه الغرایب،به تصحیح جلال متینی، کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،1391 
           حدودالعالم من المشرق الی المغرب، از مولفی ناشناس، با مقدمۀ بارتولد و تعلیقات مینورسکی و ترجمۀ میرحسین شاه، تصحیح مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا،1383
خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل.دیوان،تصحیح و مقدمه و تعلیقات ضیاء الدین سجادی، تهران : زوار ، 1373
خوارزمی، ابوعبدالله محمدبن احمدبن یوسف. مفاتیح العلوم، ترجمۀ سید حسین خدیو جم،تهران: علمی و فرهنگی، 1389
دنیسری، شمس الدین محمدبن امین الدین ایوب. نوادر التبادر لتحفه البهادر، به کوشش محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1387
دهخدا ، علی اکبر. لغت نامه ، تهران : دانشگاه تهران ، 1372
دیسقوریدس، پدانیوس. کتاب دیسقوریدس(الحشایش)،ترجمۀ سیدمحمود طباطبایی،5 جلد، تهران: دانشگاه علوم پزشکی،1390
ذکاء،یحیی.گوهرها،تهران: انتشارات کتابخانة ابن سینا،1346
رازی، شهمردان بن ابی الخیر. نزهت نامۀ علائی ، تصحیح فرهنگ جهان پور، تهران : موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1362
رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء، مولف ناشناس، 5 جلد، نحقیق عارف تامر، بیروت – باریس: منشورات عویدات، 1415
زاوش، محمد. کانی شناسی درایران قدیم، دو جلد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375
زرمهری، بهروز . « لعل بدخشان افغانستان» ، علوم زمین و معدن، ش 64  س 1390 (5-22)
سعدی ، مصلح الدین.بوستان (سعدی نامه )،تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی،تهران : خوارزمی ، 1375
سنایی مجدود بن آدم . حدیقه الحقیقه ، تصحیح مدرس رضوی ، تهران: دانشگاه تهران ، 1374
شفیعی کدکنی، محمدرضا. مفلس کیمیا فروش (نقد و تحلیل شعر انوری )، تهران : سخن ، 1372
شمیسا،سیروس . فرهنگ اشارات ادبیات فارسی ، 2  جلد ، تهران : فردوس 1377
شیرازی، نجم الدین محمودبن صاین الدین الیاس. غیاثیه، تصحیح آرش ابوترابی و فاطمه مهری، مجموعۀ گنجینه بهارستان(علوم وفنون و پزشکی1)، به کوشش مرکز پژوهش کنابخانۀ مجلس شورای اسلامی، تهران: کتابخانه ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1386
طوسی،محمدبن محمدبن حسن(خواجه نصیر).تنسوخ نامة ایلخانی،تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1348
فخر رازی، محمدبن عمر. جامع العلوم، تصحیح سید علی آل داود،تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار،1382
قربانی،منصور و موسوی پاک، نیلوفر. سنگ ها و کانی های گرانبها و جایگاه آن ها در ایران،تهران: آرین زمین، 1382
قزوینی، زکریا بن محمّد بن محمود المکمونی. عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات،مقدمه نصرالله سبوحی ، بی نا، بی تا
کاشانی،ابوالقاسم عبدالله.عرایس الجواهر و نفایس الاطایب به کوشش ایرج افشار،تهران: انجمن آثار ملی
محمّد بن منصور. «گوهرنامه»، به کوشش منوچهر ستوده، فرهنگ ایران زمین، جلد 4، 1335، 293-185
مدبّری، محمود.شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان قرن های 3 و 4 و 5 ، کرمان: پانوس، 1370
منوچهردانایی. محسن،فرهنگ گوهرشناسی، به کوشش محمدعلی احمدی بیداخویدی،تهران: موسسه فرهنگی عابدزاده،1376
مؤمن تنکابنی، سید محمد.تحفه المؤمنین،تصحیح روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی و فاطمه فرجادمند، تهران : نشر سپهر، مرکز تحقیقات طب سنّتی ، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، 1386
هرمس، « رساله در معرفت خواص احجار و جواهر»، مترجم ناشناس،تصحیح فاطمه مهری،در کتاب متون ایرانی به کوشش جواد بشری، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390،(239-169)
هروی ، موفّق الدین ابو منصور علی .الابنیه عن حقایق الادویه.تصحیح احمد بهمنیار به کوشش حسین محبوبی اردکانی تهران : دانشگاه تهران 1371
همدانی، محمدبن محمود، عجایب نامه، ویرایش جعفر مدرس صادقی ،تهران: نشر مرکز، 1375