تحلیلی بر واژگان غنایی در منظومه های عاشقانۀ عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی.دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران

2 پژوهشگر پسادکتری ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان.

10.29252/kavosh.2025.21119.3534

چکیده

واژگان یک متن، صرف نظر از محتوا و نوع اثر، اولین پل ارتباطی با مخاطب به شمار می رود و با نوع آواها و ویژگی های ساختاری و سپس با معانی که درصدد انتقال آنها است، ویژگی‌های صوری یک متن را می سازد. جایگاه الفاظ و واژگان در پیدایش شعر، دغدغه ای است که پیش از پرداختن به اصول حاکم بر شعر، از سوی منتقدان ادبی همواره مطرح بوده است. گاه واژگانی در معنای قراردادی خود استفاده نمی‌شود و در تحلیل ابیات و با توجه به دیگر واژگان آن، معنایی متفاوت به خود می‌گیرد. هم چنین است کلمات نمادینی که در متون ادبی با هاله ای از معانی به کار می رود و لزوماً ذهن مخاطب را به سمت یک مدلول خاص سوق نمی دهد. بنابراین در متون ادبی، رسیدن به «جان کلام» باید با توجه به مؤلّفه ها و مختصات گوناگون و چند جانبه آن صورت پذیرد. در این پژوهش سه داستان عاشقانه و رمزی «شیخ صنعان» از منطق الطیر، «شاه و کنیزک» از مثنوی و سلامان و ابسال جامی، گزینش و واژگان شاخصی که در شعر غنایی مطرح است، در آنها بررسی شده است. مهم‌ترین دستآورد این تحلیل، حاکی از آن است که بسیاری از واژگان غنایی در منظومه های عاشقانۀ رمزی در ظاهر صبغه ای غنایی و در باطن معنایی نمادین دارد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The analysis of lyrical words in the mystical romantic poems

نویسندگان [English]

  • Hosein Aghahoseini 1
  • Asiyeh Mohammad ebrahimi 2
1 Persian literature group، Faculty of Literature and Humanities، University of Isfahan، Isfahan، Iran.
2 .
چکیده [English]

.The vocabularies in a text, regardless of the content and type of that work,
considered as the first way for making communication with the audience, and
based on the type of sounds and structural features, and then according to the
meanings conveyed, it makes the formal features of a text. The words and
vocabularies place, in the creation of poetry, is a concern that has always been
raised by literary critics before addressing the principles governing poetry.
Sometimes a word is not used in its conventional meaning and it takes a different
meaning in the analysis of the verses and according to its surrounded words. It is
also symbolic words that are used in literary texts with the shadow of meanings
and do not necessarily lead the audience's mind to a specific meaning. Therefore,
in literary texts, reaching "depth of meaning" should be done according to its
various and multifaceted components and coordinates. In this research, three
romantic and secret stories "Sheikh Sanaan" by Al-Tair Logic, "Shah and
Concubine" by Masnavi, Salman and Absal Jami, the selection and key words
that are mentioned in lyrical poetry were examined. The most important
achievement of this analysis indicates that many lyrical words in romantic poems
have a lyrical tone on the surface and a symbolic meaning on the inside .Which is not only the refinement of the language of the text and its beauty, but also the better transmission of intuitive and spiritual concepts, due to their romantic literary language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Symbol
  • lyrical words
  • lyrical language
  • mystical language
  • secret love poem
  1. الف) کتاب­ها

    1- ابن عربی، محیی‌الدین (1409هـ)، الفتوحات المکیه، دار صادر: بیروت.

    2- پارسا پور، زهرا (1383)، مقایسة زبان حماسی و غنایی، تهران: دانشگاه تهران.

    3- پورنامداریان، تقی (1367)، رمز و داستان­ های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی‌و فرهنگی.

    4- جامی‌، نورالدین عبدالرحمن (1376)، مثنوی سلامان و ابسال، تصحیح و تعلیق زهرا مهاجری، تهران: نی.

    5- حافظ، شمس الدّین‌محمّد (1373)، دیوان، تصحیح بهاءالدین خرّمشاهی(بر اساس نسخه خلخالی،827 هـ)، تهران: نیلوفر.

    6- حبیب الله، عبدالله (1377)، تخت جمشید از نگاهی دیگر، شیراز: بنیاد فارسی شناسی.

    7- خدادادی، محمّد(1398)، آفتاب در میان سایه، تهران: اطّلاعات.

    8- دلاشو، م لوفلر (1366)، زبان رمزی قصه­ های پریوار، ترجمة جلال ستّاری، تهران: توس.

    9- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران: لغت نامة دهخدا.

    10- رنگچی، غلامحسین (1373)، گل و گیاه در ادبیات منظوم تا ابتدای دورة مغول، تهران: پژوهشگاه.

    11- سارتر، ژان پل (1363)، ادبیات چیست؟ ترجمة ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی‌، چاپ سوم، تهران: کتاب زمان.

    12- سجّادی، سید جعفر (1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هفتم، تهران: طهوری.

    13- سرلوخوان، ادواردو (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران: دوستان.

    14- شبستری، محمودبن عبدالکریم (1382)، گلشن راز، تصحیح محمد حماصیان، تهران: خدمات فرهنگی تهران.

    15- شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیانه، تهران: سخن.

    16- شمیسا، سیروس (1366)، فرهنگ تلمیحات، تهران، فردوس.

    17- عراقی، فخرالدین ابراهیم (1357)، رسالۀ لمعات و رسالۀ اصطلاحات، به کوشش جواد نوربخش، تهران: خانقاه نعمت الّلهی.

    18- عطار، فریدالدین محمّد بن ابراهیم نیشابوری (1356)، مصیبت‌نامه، به اهتمام و تصحیح دکتر نورایی وصال، چاپ دوم، تهران: زوّار.

    19- __________________________(1383)، منطق الطیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

    20- فتوحی، محمود (1385)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.

    21- فردوسی، ابوالقاسم (1384)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

    22- فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، تهران: سخن.

    23- کزّازی، میرجلال الدین (1368)، زیباشناسی سخن پارسی، تهران: مرکز.

    24- مولوی، جلال الدین محمد بلخی (1336)، مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام و تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.

    1. نسفی، عزیزالدین بن محمّد (1379)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان مولر، تهران: طهوری.

    26- نویا، پل (1373)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    27- یاحقّی، محمّد جعفر (1389)، فرهنگ اساطیر و داستان­واره‌ها در ادبیات فارسی، چاپ سوم، تهران: فرهنگ معاصر.

    ب) مقالات

    1- ابراهیمی‌، مهدی و حسینعلی کندی، (1397)، «تحلیل ساختاری سلامان و ابسال جامی‌از منظر رمز و رازهای عرفانی»، فصلنامة عرفان اسلامی‌، سال 14، ش 55، صص 109- 124.

    2- ابراهیمی‌دینانی، آرزو و محمدکاظم یوسف‌پور، (1395)، «زبان رمز در آثار حلاج»، گوهر گویا، سال دهم، پیاپی 31، صص 43-64.

    3- باقی نژاد، عبّاس (1385)، «بحثی در معنی آفرینی واژگان شعر از معنی واژه تا مفهوم شعر»، نشریة رشد آموزش زبان و ادب فارسی، ش 77، صص 4- 6.

    4- دادبه، اصغر و غلامرضا داوودی پور (1392)، «از دریا تا خورشید»، نشریه عرفانیات در ادب فارسی، دورة 4، ش 14، صص 129- 145.

    5- دهقان، فرزانه السادات و مرتضی همتی (1396)، «جایگاه گل سوسن در فرهنگ»، شعر و ادب پارسی، نشریة هنر و تمدن شرق، سال 5، ش16، صص 3-14.

    6- رضایی، حسین. حسن و عبدالرضا سیف (1395)، «بررسی عشق در دنیای حماسه با نگاهی به شاهنامه»، نشریه متن پژوهی ادبی، سال 20، ش 70، صص 29- 45.

    7- زندی، نیلوفر و فاطمه سفیری (1395)، «مطالعه تطبیقی تجلّی نمادین سرو در ادبیات و نگارگری ایرانی»، فصلنامه نگره، ش40، صص 86 – 99.

    8- سعادتی جبلی، افسانه و پروین گلی زاده و مختار ابراهیمی‌(1397)، «نمادشناسی خورشید در مثنوی»، نشریه پژوهش‌نامة نقد ادبی و بلاغت، سال 7، ش2، صص 95- 114.

    9- واحد دوست، مهوش (1384)، «نمادینگی آتش و بازتاب آن در متون اساطیری و حماسی ایران»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة 22، ش 1، صص 175- 186.

    10-هاتف، حامد (1390)، «رمز گل در ادبیات فارسی»، کتاب ماه ادبیات، ش 162، صص 4- 12.

    11- یعقوبی، رضا (1395)، «نماد ماه در شعر حافظ»، نشریه اطلاعات حکمت و معرفت، سال 11، ش5، صص 43- 47.

    ج) پایان­ نامه­ ها

    1- صانعی، پروانه (1400)، بررسی و تحلیل سیر تحوّل زبان غنایی در منظومه‌های عاشقانه از آغاز شعر فارسی تا پایان قرن هشتم هجری، رسالة دکتری، به راهنمایی حسین آقا حسینی، دانشگاه اصفهان.