نسخه ای نوشناخته از کتاب انیس الناس با شناختی تازه از مولف آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 زبان و ادبیات فارسی- زبان و ادبیات فارسی- دانشگاه یزد- یزد- ایران

2 زبان و ادبیات فارسی- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه یزد- یزد- ایران

10.29252/kavosh.2024.20472.3460

چکیده

کتاب انیس ­النّاس یا رساله در اخلاق و سیاست، از آثار قرن نهم هجری با موضوع حکمت عملی است. تاکنون دو نسخه از این کتاب شناسایی شده است. هر دستنویس با عنوانی متفاوت از دیگری و منتسب به مؤلفی متفاوت در فهرست­ های نسخ خطی ثبت شده است. هدف این مقاله مشخص‌نمودن مؤلف اصلی کتاب انیس­النّاس، معرفی نسخه­ های یافت‌شده از کتاب و اثبات لزوم توجه به تحریر دوم آن است. بنابراین ضمن نقل اظهارنظرهای موجود دربارۀ انتساب اثر به مؤلف، آنچه دربارۀ مؤلف اصلی کتاب، قوام­الدّین محمّد یزدی و آثار او به دست آمده است، عرضه و بررسی خواهد شد. سپس ضمن معرفی تحریرهای موجود با مقایسۀ متن آن­ها، به این موضوع می ­پردازیم که تحریر دوم چگونه می­ تواند به رفع ابهام و افتادگی­ های تحریر اول که در نسخۀ چاپی هم ظاهر شده کمک کند و به این ترتیب اثبات می­ شود که مؤلف کتاب انیس ­النّاس، قوام ­الدّین محمّد یزدی است و جهت دست‌یافتن به متنی صحیح ­تر از کتاب انیس­ النّاس لازم است، متن نسخۀ نوشناخته مورد توجّه و مقایسه با متن تحریر اول قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A recently-known version of the book Anis al-Nas with a new recognition of its author

نویسندگان [English]

  • tayyebe dehghan niri 1
  • yadollah jalali 2
1 Persian Language and Literature- Yazd University- yazd- iran
2 Persian Language and Literature-Yazd University- yazd- iran
چکیده [English]

The book Anis al-Nas, written in the 9th century AH, is on the theme of practical wisdom. Two handwritten versions of this book have been found so far. Each version is recorded in the list of handwritten works under a different title and in the name of a different author. The present study seeks to identify the real author of the book, introduce the versions found, and justify the necessity of paying special attention to the second version. In this regard, various opinions about the proclaimed author of the book are examined, and Ghavam al-Din Mohammad Yazdi, as the main author, is introduced along with his works. Then, the available versions of Anis al-Nas are compared, and some light is shed on how the second version of the book can help to clarify the ambiguities and fill the gaps of the first version even in its printed copy. It is concluded that Ghavam al-Din Mohammad Yazdi was the one who wrote the book. It is also emphasized that making corrections on the text of the book is possible by comparing the two versions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anis al-Nas
  • Treatise on ethics and politics
  • Ghavam al-Din Mohammad Yazdi
  • Shoja Shirazi
  • Prose of 9th century AH
  • Anis Alnas
  1. الف) کتاب­ ها

    1. آقا بزرگ طهرانی، محمّدمحسن (بی­تا)‌، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، الطبعة الثانیه، بیروت: دارالأضواء.
    2. بهار، محمّدتقی (1380)، سبک‌شناسی، چاپ هفتم، تهران، امیرکبیر.
    3. حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1373)، دیوان حافظ، تصحیح محمّد قزوینی و قاسم غنی، چاپ یازدهم، تهران: گنجینه.
    4. حافظیان بابلی، ابوالفضل (1388)، فهرست نسخه ­های خطّی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    5. دانش پژوه، محمّدتقی (1340)، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران.
    6. ____________ (1363)، فهرست میکروفیلم‌های کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران.
    7. دانش پژوه، محمّدتقی و بهاءالدّین علمی انواری (بی­تا)، فهرست کتاب­های خطّی مجلس سنا، تهران: کتابخانة مجلس سنا.
    8. دانش پژوه، منوچهر (1387)، جایگاه نثر شیراز و فارس در تحوّل نثر فارسی در سده­های هفتم تا نهم، تهران: فرهنگستان هنر.
    9. درایتی، مصطفی (1391)، فهرستگان نسخه­ های خطّی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران.
    10. _________ (1389)، فهرستواره دستنوشته­ های ایران (دنا)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    11. دهخدا، علی اکبر (1377)، لغتنامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
    12. سعدی، مصلح‌الدّین عبدالله (1379الف)، بوستان، به کوشش غلامحسین یوسفی، چاپ ششم، تهران: خوارزمی.
    13. سعدی، مصلح‌الدّین عبدالله (1379ب)، کلیات، به کوشش بهاءالدّین خرمشاهی، چاپ دوم، تهران: دوستان.
    14. شجاع شیرازی (1356)، انیس ­النّاس، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    15. ____ (1393)، انیس ­النّاس فی‌الاخلاق؛ مجموعه­ای از حکایات و سخنان حکیمانه مربوط به قرن نهم، تحقیق و پژوهش وحید سبزیان پور و مرضیه دبیریان، تهران: یار دانش.
    16. شرف­ الدّین علی یزدی (1388)، منشآت، به کوشش ایرج افشار، با همکاری محمّدرضا ابویی مهریزی، تهران: ثریا.
    17. ______________ (1386)، منظومات، به کوشش ایرج افشار، تهران: ثریا.
    18. عطار نیشابوری، فریدالدّین (1381)، منطق‌الطیر، به اهتمام و تصحیح سیدصادق گوهرین، چاپ هجدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
    19. ________________ (1397)، منطق‌الطیر، به کوشش محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، چاپ شانزدهم، تهران: سخن.
    20. غنی، قاسم (1321)، تاریخ عصر حافظ، تهران: بانک ملّی.
    21. قزوینی، محمّد (1363)، یادداشت­های قزوینی، به کوشش ایرج افشار، چاپ سوم، تهران: علمی.
    22. مستوفی بافقی، محمّد مفید بن محمود (1385)، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
    23. منزوی، احمد (1349)، فهرست نسخه­ های خطّی فارسی، تهران، مؤسسه فرهنگی منطقه ­ای.
    24. ________ (1381)، فهرستوارة کتاب‌های فارسی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
    25. نظامی، الیاس بن یوسف (1377)، کلیات، مطابق نسخه تصحیح‌شده حسن وحید دستگردی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه علم.
    26. نفیسی، سعید (1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران: چاپخانه میهن.
    27. یارشاطر، احسان (1334)، شعر فارسی در عهد شاهرخ، تهران: دانشگاه تهران.

    ب) مقالات

    1. بخشایی، سودابه و اکبر صیادکوه (1395): «بررسی و مقایسة قابوسنامه و انیس­ النّاس (تحریر دیگری از قابوسنامه)(با تکیه بر تحول زبان)، نثرپژوهی ادب فارسی، سال 19، شمارة 39، صص 35-15.
    2. بیانی، مهدی (1340)، «نسخه‌های خطّی»، راهنمای کتاب، سال 4، شماره 3، تهران، صص 244-240.
    3. ------- (1341)، «فهرست مجملی از منشآت و مکاتیب و ترسلات فارسی»، نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، جلد 2، صص 49-43.
    4. دانش پژوه، محمّدتقی (1350)، «دبیری و نویسندگی»، هنر و مردم، دورة جدید، شماره صد و یازدهم، صص56-48.
    5. سبزیان پور، وحید و مرضیه دبیریان (1393): «تأثیرپذیری شجاع در فصل دوم کتاب انیس­النّاس از منابع فارسی و عربی»، متن پژوهی، سال 18، شماره 61، صص 167-135.

    ج) پایان‌نامه‌ها

    1. دبیریان، مرضیه (1393)، «تأثیرپذیری کتاب انیس‌النّاس از فرهنگ و ادب عربی و بازشناسی منابع آن»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه رازی، کتابخانه مرکزی دانشگاه رازی.
    2. محمّدی، جلال (1391)، «بررسی تأثیر قابوسنامه عنصرالمعالی و گلستان سعدی بر کتاب انیس‌النّاس شیخ شجاع»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، کتابخانه مرکزی.

    د) نسخة خطی

    1. شجاع شیرازی (بی­ تا)، انیس­ النّاس فی‌الاخلاق، شمارة 9518، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
    2. قوام­الدّین محمّد یزدی (بی­ تا)، رساله در اخلاق و سیاست، شمارة 3982، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.

    ﻫ) وبگاه

    1. https://ganjoor.net/shahi/divan/ghazal/sh49