مناجات‌نامه‏ها در بوتۀ تحلیل هماهنگی وزن و محتوا (مطالعه موردی مناجات‏نامه‏های منظوم فارسی تا قرن هشتم هجری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری ادبیات غنایی. دانشگاه تربیت مدرس تهران. ایران.

10.29252/kavosh.2024.20822.3498

چکیده

جستار حاضر تلاشی است برای بررسی همراستایی وزن و محتوای اوزان مناجات‌نامه‌های فارسی تا قرن هشتم هجری. در این پژوهش که با شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است، ابتدا مسألۀ اصالت وزن و محتوا در شعر فارسی مطرح شد و اوزان رایج شعر فارسی و کاربست آن تشریح شد. سپس تعریفی از مناجات‌نامه و پیشینۀ آن ارائه گردید و اوزان به‌کاررفته در مناجات‌نامه‌ها به تفکیک قالب (مثنوی، قصیده، غزل، رباعی) تشریح شد، سپس همراستایی وزن با محتوای مناجات‌نامه طبق مؤلفه‌های استخراجی معیّن، تحلیل شده که عبارت‌اند از: کمیت هجاهای کشیده یا کوتاه (خطاب‌های کششی در مناجات)، ترتیب قرار گرفتن هجاها، یکسان بودن یا نبودن مقطع کلام با مقطع رکن، تکرار ارکان (دوری بودن و یا توازن درون مصرعی) و طول مصرع‌ها، همچنین هماهنگی محتوا با وزن. شاعران در سرایش مناجات‌نامه‌‌ها –فارغ از دو قالب مثنوی و رباعی- بیش از همه به بحر رمل مثمن محذوف و سپس به بحر هزج اقبال داشته‌اند. اساساً اوزان سنگین به دلیل کشیدگی هجا با مناجات‌نامه‌سرایی همسویی بیشتری دارند و در مقابل، اوزان مطنطن با این گونه همسو نیستند، البته باید منظومه فکری شاعران را نیز پیش چشم داشت؛ مثلاً شوریدگی عارفان به مناجات ایشان نیز تسرّی یافته و سبب تمایلشان به اوزان ضربی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the harmony of weight and content of Persian prayer poems (until the 8th century AH)

نویسندگان [English]

  • Najmeh Dorri 1
  • zahra khakbaz 2
1 Tarbiat modares University
2 phd student of lyrical literature. Tarbiat Modares University of Tehran. Iran.
چکیده [English]

The present essay is an attempt to investigate the alignment of the weight and content of the weights of the Persian prayer books up to the 8th century of Hijri. In this research, which was carried out with a descriptive-analytical method, first the originality of weight and content in Persian poetry was discussed and the common weights of Persian poetry and their application were explained. Then a definition of prayer book and its background was presented, and the weights used in prayer books were explained by format (matnawi, ode, ghazal, quartet), then the alignment of the weight with the content of the prayers was checked according to certain extracted components, which are: Long or short syllables (stretched speeches in prayers), the order of syllables, whether or not the end of the word is the same as the end of the column, the repetition of the elements and the length of the stanzas, as well as the coordination of the content with the weight, were also discussed and investigated. The poets have been most fond of Bahr Ramel Mothman Mahzouf and then Bahr Hazaj in composing prayers. Basically, due to the length of the syllables, the heavy weights are more aligned with liturgy, and on the other hand, the happy weights are not aligned with this type, of course, the poets' intellectual system should also be kept in mind; For example, the fervor of mystics has also spread to their prayers, and it has caused them to become happy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prosodic weights
  • prayer poems
  • weight of poetry
  • coordination of weight and content