مطالعه تبارشناسانه ساخت‌مایه عرفان با تکیه بر حکایت «شهر دوشیزه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی (مربی)گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیامنور تهران،ایران

2 .استاد دانشگاه پیام نور،تهران ،ایران ،گروه زبان و ادبیات فارسی

10.29252/kavosh.2024.20987.3516

چکیده

بر اساس پژوهش­ های دیرینه ­شناسی، تکرار تجربه ­های عرفانی سبک عراقی، پنداشت کلی در مطالعه ادبیات دوره بازگشت است. مطالعات تبارشناسی نشان‌می ­دهد گستره ادبیّات، علاوه بر تجربه زبانی، سرشار از پیشایندهای رخدادپذیری است که سبب می­ شود پیکره متن ادبی، علاوه بر ساختار و محتوا، برخوردار از بُعد عمق نیز باشد که تجربه را نه در نظام گفتمانی، بلکه در اعمال غیرگفتمانی تحلیل می ­کند. پژوهش حاضر، سعی‌نموده ویژگی­ های تجربه و تقلیدی‌بودن آن را در سبک بازگشت، از منظر تبارشناسی تحلیل‌نماید. از این‌رو، با تحلیل توصیفی حکایت «شهر دوشیزه» و بررسی ساخت­مایه تجربه و نبوغ شاعران این دوره به این نتیجه دست یافته که دیرینه شناسی با تکیه بر جهان­بینی و شناخت پیشینیان گزینش الفاظ و ترکیبات، صور خیال و شیوه توصیف و ابزارداستان در داستان و ... را محملی برای انتقال معنا دانسته است. بررسی نظام گفتمانی متن نشان‌می ­دهد: عرفان در دوره بازگشت، موفق به بازنمایی شهود عارفانه دوره سبک عراقی نشده است. به عبارتی دیگر، حکایت­ های این دوره، از نظر روح گفتمانی متمایل به تصوّف دوران صفویه و از نظر کالبد، مشابه عرفان سبک عراقی است؛ اما تحلیل تبارشناسانه اثر، آن را به عنوان کردار گفتمانی با شاکله­ های هستی­ مند مستقل می ­بیند که زبانش بازنمایی گفتمانی را ممکن کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Studying the genealogy of mystical construction based on the tale of "The City of a Maid"

نویسندگان [English]

  • Tayebeh vatanparast parizi 1
  • , Fatemeh Koopa 2
1 facultyof the Department of Persian Language and Literature at Payam Noor University
2 Professor of the Department of Persian Language and Literature, Payamnoor University ,Tehran, Ira
چکیده [English]

According to the studies in comparative literature, the repetition of mystical experiences in the Iraqi style is a common issue in the study of the Literary Restoration era. Genealogical studies show the expansiveness of literature; in addition to linguistic experiences, it is full of pre-eventual possibilities that make literary text not only structurally and contextually wise but also dimensionally deep. This depth is analyzed in both the discourse system and non-discursive actions. The present study aims to analyze the experiential and imitative characteristics of the Literary Restoration style from a genealogical perspective. Through a descriptive analysis of the tale "The City of a Maid", the poets' structure experience, and creativity during this era, it concludes that paleontology views imaginative forms, descriptive methods, and narrative tools as the essential requirements for conveying meaning. The study highlights the importance of relying on worldviews and predecessors' knowledge in selecting words and combinations to enrich the textual content. The analysis of the discursive system of the text indicates that mysticism in the era of the Restoration literature has not been successful in representing the mystical intuitions of the Iraqi style. In other words, the stories of this period, in terms of spiritual discourse, lean towards the mysticism of the Safavid period and, in terms of form, resemble the Iraqi mystical style. However, the genealogical analysis of the work views it as a discursive character with independent existential characteristics whose language has made the representation of the discursive possible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Genealogy
  • Sufism
  • Period of Literary Restoration
  • City of a Maid

مراجع

  1. الف) کتاب­ ها

    1. آشوری، داریوش (1381)، عرفان و رندی در شعر حافظ، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
    2. احمدی، بابک (1398)، هایدگر و تاریخ هستی، چاپ نهم، تهران: نشر مرکز.
    3. ایگلتون، تری (1380)، پیشدرآمدی بر نظریة ادبی، ترجمة عباس مخبر، چاپ دوم، تهران: مرکز.
    4. برسلر، چارلز (1396)، درآمدی بر نظریه­ ها و روش­ های نقد ادبی، ترجمة مصطفی عابدینی فرد، چاپ چهارم، تهران: نیلوفر.
    5. برنز، اریک (1381)، میشل فوکو، ترجمة بابک احمدی، تهران: نشر ماهی.
    6. بنیامین، والتر (1401)، نشانه ­ای برای رهایی، ترجمة بابک احمدی، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
    7. پارسادوست، منوچهر (1391)، شاه تهماسب اوّل، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    8. تجربه­کار، بانو نصرت (1350)، سبک شعر در عصر قاجاریّه، تهران: مسعود سعدسلمان.
    9. خاتمی، احمد (1380)، تاریخ ادبیّات ایران در دورة بازگشت ادبی (از سقوط صفویه تا استقرار مشروطه)، چاپ دوم، تهران: پایا.
    10. ریچاردز، آیور آرمسترانگ (1395)، اصول نقد ادبی، ترجمة سعید حمیدیان، چاپ سوم، تهران: علمی فرهنگی.
    11. زرین­ کوب، عبدالحسین (1363)، سیری در شعر فارسی، تهران: نوین.
    12. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1401)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چاپ دوازدهم، تهران: سخن.
    13. صفوی، سیدسلمان و سیدحسین نصر (1388)، عرفان اسلامی در شرق و غرب، بی­جا: سلمان آزاده.
    14. ضیمران، محمّد (1382)، نیچه پس از هیدگر، دریدا و دولوز، تهران: هرمس.
    15. فتوحی رودمعجنی، محمود (1395)، بلاغت تصویر، چاپ چهارم، تهران: سخن.
    16. ----------------- (1392)، سبک­شناسی: نظریه ­ها، رویکردها و روش­ها، چاپ دوم، تهران: سخن.
    17. فوکو، میشل (1389)، تئاتر فلسفه، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
    18. الکاتب نشاطی شیرازی، محمّد (1388)، تذکرة شیخ صفی ­الدّین اردبیلی، ترجمة داوود بهلولی، قم: نشر ادیان.
    19. کهون، لارنس (1381)، از مدرنیسم تا پست­ مدرنیسم، ترجمة عبدالکریم رشیدیان، رامین کریمیان و مسعود علیا، چاپ دوم، تهران: نی.
    20. مجلسی، محمّدباقر (1403)، بحارالانوارالجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، الطبعه الثانیه، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    21. مولوی، جلال­ الدین محمّد (1390)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسون، چاپ پنجم، تهران: هرمس.
    22. نجفی، موسی و فقیه حقانی (1391)، تاریخ تحولات سیاسی ایران (بررسی مؤلفه‌های دین، حاکمیت، مدنیت و تکوین دولت-ملت در گستره هویت ملی ایران)، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
    23. نیچه، فریدریش ویلهلم (1377)، تبارشناسی اخلاق، ترجمة داریوش آشوری، چاپ دوم، تهران: آگه.

    ب) مقالات

    1. اکرمی، موسی و زلیخا اژدریان شاد (1391)، «تبارشناسی از نیچه تا فوکو»، روش­ شناسی علوم انسانی، سال 18، شماره 70، صص 7-32.
    2. ایرج ­پور، محمّدابراهیم (1398)، «ویژگی­ های ناگفتة شعر و فضای ادبی عصر قاجار»، فنون ادبی، سال 11، شمارة 3، صص 15-30.
    3. ایرج­ پور، محمّدابراهیم (1390)، «بازنگری در عرفان قاجار»، ادب و زبان (دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان)، دورة جدید، شمارة 29 (پیاپی26)، صص 23-33.
    4. سیف، یونس (1390)، «بحثی در عرفان و تصوّف دورة بازگشت ادبی»، علّامه، سال 11، شمارة 31، صص 99-123.
    5. صابری­ نیا، زهرا، نرگس محمدی بدر، فاطمه کوپا . فرهاد درودگریان. «خوانش تأمّلی «پیر چنگی» در زمان و حکایت پل ریکور»، پژوهش­های بین‌رشته­ای ادبی، سال 3، شمارة 5، صص 215-241.
    6. ملک ثابت، مهدی و مرضیه کاظمی زهرانی (1394)، «وضعیت اجتماعی متصوّفة نعمت­اللهی در عصر قاجار»، پژوهش نامة عرفان، دوره 10، شمارة 19، صص 185-208.
    7. نصر، سیدحسین (1372)، «تصوّف و تعقّل در اسلام»، نامة فرهنگ، شمارة 12، صص 73-85.
    8. وطن­پرست، طیّبه، فاطمه کوپا، علی محمد پشتدار، علی (پدرام) میرزایی (1401)، «تحلیل محتوایی و بررسی ویژگی­ های نسخة خطی اکسیرالجنون و تحریرالفنون»، سبک­ شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دورة 15، شمارة 6، صص 91-116.

    ج) پایان‌نامه

    1. وطن‌پرست، طیّبه (1400)، تصحیح نسخة خطّی «منظومة اکسیرالجنون و تحریرالفنون»، پایان‌نامة دکتری دانشگاه پیام نور تهران، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه پیام نور.

    د) نسخة خطی

    1. میرلوحی سبزواری، سیدمحمّد (بی‌تا)، اصول فصول التوضیح، نسخه شماره 5/4426، مرکز احیاء میراث اسلامی.
    2. قمی، ملاطاهر(محمد طاهر بن محمد حسین) تحفـة الاخیار(رجم الشیاطین)، (1098 هجری قمری)، شماره بازیابی 15548.

    ﻫ) لاتین

    1. Goldman, Lucien (1976). Cultural Creation in Modern Society. Introduction by William Mayrl. Translator: Bart Grahl. Telos press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار