تبیین کنش شخصیت‌ها در دوراهی‌های اجتماعی در شاهنامه با تأکید بر نظریۀ انتخاب عقلانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

10.29252/kavosh.2024.20865.3505

چکیده

در دوراهی اجتماعی، کنشگر بین دو گزینۀ غیرهمیارانه (جست‌وجوی نفع فردی آنی) و همیارانه (جست‌وجوی نفع جمعی یا نفع فردی درازمدت از طریق نفع جمعی) دچار تعارض می‌شود که برای انتخاب عقلانی، باید سود و زیان هر راه را محاسبه کند و پس از بررسی ادلۀ موافق و مخالف، راهی را برگزیند که با اغراضش موافق باشد. هدف در این پژوهش نیز تبیین کنش شخصیت‌های شاهنامه در وضعیت دوراهی‌های اجتماعی، بر اساس رویکرد انتخاب عقلانی و به شیوۀ توصیفی تحلیلی است. یافته‌ها و نتایج پژوهش، نشان‌دهندۀ این است که در شاهنامه، بیشتر بر سر مسائلی چون پاسخ مثبت یا منفی دادن به ازدواج فرزند، فرستادن یا نفرستادن گروگان و نجات جان خود یا حفظ کشور در میدان جنگ، شخصیت‌ها بر سر دوراهی‌های اجتماعی قرار گرفته‌اند. آنان با سنجش پیامدها، گزینه‌ای را انتخاب کرده‌اند که فایدۀ بیشتر برای خود و جمع داشته باشد؛ بنابراین نوع انتخاب عقلانی کنشگران، بیشتر از نوع همیارانه و محور انتخاب‌شان، محور فایده بوده است. قاعدۀ تصمیم-گیری‌شان نیز هم از نوع قاعدۀ بیشینی است؛ چنان‌که شاه یمن، افراسیاب و رستم، بدترین پیامدهای هر یک از گزینه‌ها را معین و آن‌گاه گزینه‌ای را اختیار کرده‌اند که در میان بدترین‌ها، بهترین است و هم قاعدۀ فایدۀ متوقع؛ آن‌گونه که سام در دوراهی ازدواج زال با رودابه، پیامدی را برگزیده که بیشترین فایدۀ متوقع را داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining Shahnameh characters' actions on social dilemmas with emphasis on the rational choice theory

نویسنده [English]

  • Ebrahim zaheri abdevand
a
چکیده [English]

On a social dilemma, the actor faces a conflict between two options: non-cooperative (seeking immediate self interest) and cooperative (seeking collective interest or long-term self interest through collective interest). The pros and cons of each way must be evaluated to make a rational choice. This research aims at explaining the characters' actions on social dilemmas in Shahnameh based on the rational choice theory and using a descriptive-analytical method. The results show that in Shahnameh, characters have been on a social dilemma whether or not to give yes/no response to children's marriage proposal, to send or not to send hostages and to save one's life or protect the country in the battlefield. Evaluating the consequences, they chose the most advantageous option for themselves and the community. Therefore, actors' rational choice has been of the cooperative type and their choice has been an interest-oriented one. Their decision-making rule is both the rule of maximum such that the king of Yemen, Afrasiab, and Rostam determined the worst consequences of each option and then opt the best option among the worst, and the expected benefit rule such that on the dilemma of Zal and Roudabeh wedding, Sam chose the consequence with the maximum expected interest.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh
  • Social dilemma
  • rational choice
  • Rule of maximum