بررسی سیر ابهام در بلاغت اسلامی و تحلیل انواع آن در متون ادبی (مطالعۀ موردی؛ غزلیّات حافظ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

فاقد وابستگی سازمانی

10.29252/kavosh.2024.20222.3432

چکیده

ابهام یکی از عناصر مهم در ادبیّت متون به حساب می‌آید و نقش مهمی در ارزیابی آثار ادبی مختلف ایفاء می‌کند. با توجه به همین موضوع و اهمیتی که ابهام در ادبیات دارد، در این جستار تلاش شده تا به بررسی سیر ابهام در بلاغت اسلامی و همچنین تحلیل انواع آن و مصادیق و عوامل جمال‌شناسانۀ آنها پرداخته شود. این پژوهش بر آن است تا با ارائۀ آراء و نظرات اهل بلاغت راجع به ابهام، به نحوۀ نگاه و تعریف آنها از ابهام هنری و تمایزی که بین آن و ابهام غیرهنری قایل شده‌اند، دست پیدا کند و همچنین به شناسایی مصادیق انواع ابهام هنری و جنبه‌های زیبایی‌شناسانۀ آنها اقدام کند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که علمای بلاغت هر چند با تعقید، پیچیدگی و اغلاق مخالفت داشته‌اند و آن را مورد نکوهش قرار می‌دادند، اما برخی از آنان همچون عبدالقاهر جرجانی با پیش کشیدن بحث‌هایی در مورد نقش ابهام در انگیزش مخاطب در خوانش متن ادبی و حظّ و لذت مخاطب از آن، به درک و دریافت دقیقی از ابهام هنری و ابهام غیرهنری رسیده‌ بودند که بعدها کمتر مورد توجه بلاغیون متأخّر واقع گشته است. بررسی وجوه ابهام و مصادیق آن در شعر حافظ نیز نشان می‌دهد که وجه موسیقیایی، زبانی و وجه تصویری ابهام، تأثیر بسیاری در جلب مخاطب و همچنین افزایش زیبایی‌شناختی اثر ادبی دارد و شاعر بزرگی چون حافظ توانسته است با استفاده از نبوغ و خلاقیّتی که دارد، با کاربرد انواع ابهام هنری، شعر خود را در متعالی‌ترین شکل، به مخاطبان عرضه کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of the course of ambiguity in Islamic rhetoric and analysis of its types in literary texts (case study: sonnets by Hafez).

نویسنده [English]

  • Mohammad Fatemimanesh
Non
چکیده [English]

Ambiguity is one of the important elements of literary texts and plays an important role in the evaluation of various literary works. Given the importance of ambiguity in literature, this paper attempts to explore the evolution of ambiguity in Islamic rhetoric, as well as analyze its types, examples, and aesthetic factors. This research aims to identify the views of rhetoricians on ambiguity, understand their definition of artistic ambiguity and the distinction they make between it and non-artistic ambiguity, and identify examples of artistic ambiguity and its aesthetic aspects. The results of this research show that rhetoricians, although they opposed complication, complexity, and obscurity, and criticized them, some of them, such as Abdulqaher Jorjani, by raising discussions about the role of ambiguity in motivating the reader to read the literary text and the pleasure of the reader from it, had reached a precise understanding of artistic ambiguity and non-artistic ambiguity, which was later less noticed by later rhetoricians. The study of the aspects of ambiguity and its examples in Hafez's poetry also shows that the musical, linguistic, and visual aspects of ambiguity have a great impact on attracting the audience and also increasing the aesthetic value of the literary work, and a great poet like Hafez has been able to use his genius and creativity to use various artistic ambiguities to present his poetry in its most sublime form to the audience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic rhetoric
  • artistic ambiguity
  • non-artistic ambiguity
  • types of ambiguity
  • Hafez's sonnets