غزلیات سلمان ساوجی و جهان‌نگری صوفیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی پسادکتری دانشگاه یزد

10.29252/kavosh.2022.18008.3195

چکیده

سلمان ساوجی از شاعران توانای سدۀ هشتم هجری است که در قالب ­های مختلف شعر فارسی، طبع ­آزمایی کرده و آثار گرانسنگی از خود به یادگار گذاشته است. وی بیشتر، به عنوان شاعری قصیده ­سرا و مداح شناخته می ­شود؛ هرچند در عرصۀ غزل نیز صاحب ­سبک است و شعر او با بزرگانی چونان خواجه حافظ سنجیده شده است. آنچه در غزلیّات سلمان ساوجی مشهود است، تأثیرپذیری پر رنگ وی از جهان­ نگری اهل تصوّف است. وی اگرچه شاعری مداح بوده، در غزلیّات خود، از مسائل تعلیمی، حکمی و عرفانی بهره بسیار برده است.
این جستار که بر اساس مطالعات کتابخانه ­ای و با روش توصیفی-تحلیلی انجام می­ گیرد بازتاب جهان ­نگری صوفیه را در غزلیّات سلمان ساوجی بررسی می ­کند و با تکیه بر آثار عرفانی به تحلیل دیدگاه ­های وی می­ پردازد. نتیجۀ پژوهش آشکار می­ کند که سلمان ساوجی در عرصۀ غزل، از جهان­ بینی اهل عرفان، تأثیر بسیار پذیرفته است؛ به گونه­ ای که مباحث مربوط به توحید و هستی­ شناسی و همچنین، مسائل مربوط به عرفان عملی و سلوک عرفانی در غزلیات او، نمود بسیاری دارد. سلمان با نگاه وحدت­ گرایانه و الهیات رندانة خود به تحلیل مفاهیم عرفانی پرداخته و برداشت های عمیقی از آنها ارائه داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Poetry of Salman Savoji and Sufi thoughts

نویسنده [English]

  • Davood Vaseghi
Postdoctoral student of Yazd University
چکیده [English]

Salman Savoji is one of the talented poets of the eighth century AH who has tried various forms of Persian poetry and left precious works. He is mostly known as an ode poet and a eulogist, although he also has lyrics. In this regard, he has been compared to great people such as Khajeh Hafez Shirazi. Salman Sajoji's poems are mostly in praise of kings and ministers, especially the kings of the Jalayri dynasty. However, he has poems in teaching and wisdom as well as the praising of the Prophet Muhammad and his saints, which, of course, are less frequent. What is obvious in Salman Savoji's sonnets is that he is very influenced by the Sufi thoughts. As a praiseworthy poet, he has used a lot of educational, theological and mystical issues in his lyric poems.
 This research is based on library studies and a descriptive-analytical method, examines the reflection of Sufi thoughts in Salman Sajoji's lyrics poems, and analyzes his views based on mystical works. The result of the research reveals that Salman Savoji has been greatly influenced by the ideology of mystics in the field of lyric poetry. The evidence comes from the use of the topics related to monotheism and ontology as well as issues related to practical mysticism and mystical behavior in his sonnets. Salman has analyzed mystical concepts with his unifying view and has provided deep insights into them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Poetry of Salman Savoji
  • Sufi thought
  • Monotheism and ontology
  • Sufi conduct

مراجع

  1. الف) کتاب­ها

    1. قرآن کریم.
    2. آشتیانی، سیّد جلال ­الدّین (1370)، شرح مقدّمۀ قیصرى بر فصوص ­الحکم‏، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیر کبیر.
    3. ابن ترکه، صائن­ الدّین على (1375)، شرح گلشن راز، به اهتمام کاظم دزفولیان‏، تهران، نشر آفرینش.
    4. ابن عربی، محیی ­الدّین (1378)، ترجمان­ الاشواق‏، به اهتمام رینولد آلین نیکلسون‏، چاپ دوم، تهران، انتشارات روزنه.
    5. اسفراینى‏، نورالدّین عبد الرحمن (1358)، کاشف ­الأسرار، به اهتمام هرمان لندلت‏، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامى دانشگاه مک­گیل‏.
    6. انصاری، خواجه عبدالله (1368)، صد میدان، به اهتمام قاسم انصاری، تهران، کتابخانۀ طهوری.
    7. بابارکنا شیرازی، مسعود بن عبدالله (1359)، نصوص ­الخصوص فى ترجمة­الفصوص‏، به اهتمام رجبعلی مظلومی، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامى دانشگاه مک­گیل‏.
    8. برومند سعید، جواد (1384)، آیین قلندران، کرمان، انتشارات دانشگاه کرمان.
    9. ترمذی، محمّد بن عیسى‏ (1419ه.ق.)، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی‏، به اهتمام احمد محمّد شاکر، قاهره، دار الحدیث.
    10. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمّد (1410ه.ق.)، غررالحکم و دررالکلم‏، به اهتمام سیّدمهدی رجایی، چاپ دوم، قم، دارالکتاب­الإسلامی‏.
    11. جامی، عبد الرحمن (1383)، اشعة­اللمعات‏، به اهتمام هادى رستگارمقدّم گوهرى‏، قم، بوستان کتاب.
    12. ------------- (1370)، نقدالنصوص فى شرح نقش الفصوص‏، به اهتمام سیّدجلال­ الدّین آشتیانى‏، چاپ دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
    13. جندی، مؤیدالدّین (1423ه.ق.)، شرح فصوص الحکم، به اهتمام سیّدجلال­ الدّین آشتیانى‏، چاپ دوم، قم، انتشارات بوستان کتاب.
    14. حسینى ­اردکانى، احمد بن محمّد (1375)، مرآت الاکوان تحریر شرح هدایه ملاصدرا، تهران، نشر علمی و فرهنگی‏.
    15. خواجه نصیرالدّین طوسی، محمّد بن حسن (1373)، اوصاف الاشراف، به اهتمام سیّدمهدى شمس ­الدّین‏، چاپ سوم، تهران، انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
    16. خوارزمى‏، تاج ­الدّین حسین (1379)، شرح فصوص الحکم، به اهتمام حسن حسن­زاده آملى‏، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب.
    17. درگاهی، محمود (1382)، حافظ و الهیات رندی، تهران، انتشارات قصیده‌سرا.
    18. رازی، شیخ نجم ­الدّین (1345)، رسالۀ عشق و عقل، به اهتمام تقی تفضلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    19. رشید یاسمی، غلامرضا (بی­تا)، تتبع و انتقاد و احوال و آثار سلمان ساوجى، تهران، انتشارات محمّد رمضانی.
    20. رضازاده شفق، صادق (1352)، تاریخ ادبیات ایران، شیراز، دانشگاه شیراز.
    21. ریپکا، یان (1381)، تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمۀ عیسی شهابی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    22. زرین­کوب‏، عبدالحسین (1387)، سر نى‏، چاپ هفتم، تهران، انتشارات علمی.
    23. سبزواری، محمّدابراهیم (1386)، شرح گلشن راز، به اهتمام پرویز عباسى­داکانى‏، تهران، نشر علم.
    24. سجادی، سیّدجعفر (1389)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ نهم، تهران، انتشارات طهوری.
    25. سراج طوسی، ابونصر (1914م.)، اللمع فى التصوّف‏، به اهتمام رینولد آلین نیکلسون‏، لیدن، مطبعة بریل‏.
    26. سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد (1376)، انتهانامه، به اهتمام محمّدعلى خزانه­دارلو، تهران، انتشارات روزنه.
    27. ------------------ (1397)، رباب­نامه، به اهتمام علی سلطانی­گردفرامرزی، چاپ سوم، یزد، انتشارات دانشگاه یزد.
    28. سلمان ساوجی، سلمان بن محمّد (1389)، کلیّات سلمان ساوجی، به تصحیح عباسعلی وفایی، تهران، انتشارات سخن.
    29. سهروردى، شهاب­الدّین (1375)، رسائل شیخ اشراق‏، به اهتمام هانری کربن، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
    30. شریف­شی رازى، محمّدهادى (1388)، الکشف­الوافی فی شرح أصول­ الکافی، به اهتمام علی فاضلی، قم، دار الحدیث‏.
    31. صفا، ذبیح الله (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، چاپ هشتم، تهران، انتشارات فردوس.
    32. عطّار نیشابورى‏، فریدالدّین (1905م)، تذکرة­الاولیاء، به اهتمام رینولد آلین نیکلسون، لیدن، مطبعه لیدن‏.
    33. عین­القضات همدانی، ابوالمعالى عبدالله بن ابى ­بکر (1341)، تمهیدات، به اهتمام عفیف عسیران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
    34. غزالی، احمد (1359)، سوانح‌العشاق، بر اساس تصحیح هلموت ریتر، با تصحیحات جدید و مقدّمه و توضیحات نصرالله پورجوادی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ.
    35. -------- (1394)، مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، به اهتمام احمد مجاهد، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران.
    36. غزالی، محمّد (1386)، ترجمه احیاء علوم الدین، ترجمۀ مؤیدالدّین خوارزمى، به اهتمام حسین خدیو جم‏، چاپ ششم، تهران، نشر علمی و فرهنگی.
    37. --------- (1416ه.ق.)، مجموعة رسائل الإمام الغزالى‏، بیروت، دارالفکر.
    38. فیض کاشانی، ملامحسن (1387)، مجموعه رسائل فیض‏، به اهتمام محمّد امامى­ کاشانى و بهزاد جعفرى‏، تهران، مدرسه عالى شهید مطهرى.
    39. قشیری، عبدالکریم (1374)، رساله قشیریه، ترجمۀ ابوعلی عثمانی، به اهتمام بدیع­الزّمان فروزانفر، چاپ چهارم، تهران، نشر علمى و فرهنگى‏.
    40. کاشانی، عزّالدّین محمود (1389)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، به تصحیح جلال­ الدّین همایی، به کوشش کورش نسبی تهرانی، تهران، انتشارات زوّار.
    41. گوهرین، سیّدصادق (1368)، شرح اصطلاحات تصوّف، تهران، انتشارات زوّار.
    42. مستملى­ بخارى‏، اسماعیل (1363)، شرح­ التعرف لمذهب التصوف‏، به اهتمام محمّد روشن، تهران، انتشارات اساطیر.
    43. ملاصدرا شیرازی، محمّد بن ابراهیم (1381)، ‏کسر اصنام­الجاهلیة، به اهتمام محسن جهانگیری، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    44. مولوی، جلال­ الدّین محمّد (1386)، فیه ما فیه‏، به اهتمام بدیع­ الزّمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران، انتشارات نگاه.
    45. میبدى‏، ابوالفضل رشیدالدّین (1371)، کشف الأسرار و عُدَة­الأبرار، به اهتمام على­ اصغر حکمت‏، چاپ پنجم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
    46. نورى، حسین بن محمّد تقى (1408ه.ق.)، مستدرک­الوسائل و مستنبط­المسائل‏، قم، مؤسسة آل­البیت علیهم­السلام‏.
    47. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1387)، کشف­المحجوب، به تصحیح محمود عابدی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات طوس.

    ب) مقاله­ها

    1. جلالی­پندری، یدالله (1385)، «حکیم سنایی و غزل­های قلندرانه»، مندرج در «شوریده‌ای در غزنه»: اندیشه‌ها و آثار حکیم سنایی، به کوشش علی­اصغر محمّدخانی و محمود فتوحی، تهران، انتشارات سخن، صص 94- 73.
    2. میرهاشمی، سیّدمرتضی (1394)، «بازتاب اندیشۀ صوفیانه در داستان جمشید و خورشید»، مجلۀ متن­پژوهی ادبی، شمارۀ 66، صص153- 169.
    3. نژادسلیم، رحیم (1376)، «جلوۀ عرفان در دیوان سلمان ساوجی»، مجلۀ کیهان اندیشه، شمارۀ 76، صص142- 148.
    4. واثقی، داود، امید شاهمرادی، محمّدرضا نجاریان (1399)، «سلمان ساوجی و سلوک در طریقۀ رندان قلندرصفت»، مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­ شناختی، شمارۀ 59، صص239- 270.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار