بازتاب معراج مسیح در غزلیات صائب تبریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

10.29252/kavosh.2021.15187.2928

چکیده

سیمای مسیح در غزلیات صائب، جلوه ویژه ­ای دارد؛ به گونه ­ای که می­ توان با انسجام ابیات او در این زمینه، تصویر نسبتاً جامعی از زندگی این پیامبر آسمانی ارائه کرد و آزاداندیشی دینی صائب و شعر فارسی را به مخاطب نشان داد. از آنجا که بررسی تمام جوانب این موضوع فراتر از گنجایی یک مقاله است؛ کوشیده­ ایم تا با محوریت معراج مسیح که بیش از دیگر بخش­ های زندگی آن حضرت، مورد توجّه صائب قرار گرفته ­است؛ فلسفه توجّه به این موضوع و تأثیر آن بر جنبه ­های محتوایی شعر او، موضوعی است که در پژوهش ­های ادبی کم­تر مورد توجّه قرار گرفته است. بررسی تحلیلی - توصیفی این موضوع در شعر صائب نشان می­­ دهد که او در طرح موضوع معراج مسیح، به تلفیق مطالب قرآن، انجیل، کتب قصص و سنّت­های ادبی پرداخته و در قالب سه زوج عیسی و فلک چهارم، عیسی و خورشید و عیسی و سوزن؛ از تمام جزئیات این واقعه برای بیان اندیشه­ های اخلاقی، عرفانی، اجتماعی، دینی، تعلیمی و غنایی خود بهره گرفته ­است و این تلمیح، دست­مایه مضمون­ سازی و خیال ­پردازی قرارگرفته و در جذب مخاطبان شعر او تأثیرگذار شده است. نگاه صائب به معراج مسیح به دور از هرگونه تعصبی، تلفیقی آزاداندیشانه از اسلام و مسیحیت را در بر می­ گیرد و بدون تردید، معرّفی این نگاه می­ تواند در تقریب مذاهب و توجّه افزون­تر اذهان جهانیان به شعر و ادب فارسی تأثیر بسیار داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Ascension of Jesus in the Lyric Poetry of Sā’ib Tabrīzī

نویسنده [English]

  • Yahya Kardgar
Associate Professor of Persian Language and Literature, Qom University
چکیده [English]

The image of Jesus in the lyric poems of Sā’ib Tabrīzī is especially outstanding so that we can present a fairly comprehensive reflection of this heavenly prophet by collecting couplets in this regard. Since the study of all aspects of this subject is beyond the scope of a single article, it is attempted to focus particularly on the ascension of Jesus in the poems of Sā’ib in order to analyze the philosophy behind the subject as well as its impact on the conceptual trends in his poetry. The descriptive analysis of the study shows that Sā’ib has integrated the Qur’ānīc and biblical texts as well as story books and literary traditions; and has made use of all details on this event to represent his ethical, mystical, social, theological, didactic, and lyric thoughts in the form of three pairs named Jesus-the fourth heaven, Jesus-the sun, and Jesus-the needle. This allusion has been used as a device in creating his themes and fantasies being effective in attracting more audience to his poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sā’ib Tabrīzī
  • lyric poetry (Ghazal)
  • allusion
  • image of Jesus
  • ascension of Jesus

مراجع

  1. الف) کتاب­ ها

    1. قرآن کریم (1374)، ترجمة بهاء­الدّین خرمشاهی، تهران: نیلوفر و جامی.
    2. عهد جدید (1393)، ترجمة پیروز سیّار، چاپ سوّم، تهران: نشر نی.
    3. آریان، قمر (1369)، چهره مسیح در ادبیات فارسی، تهران: معین.
    4. آموزگار، ژاله (1374)، تاریخ اساطیر ایران، تهران: سمت.
    5. بقلی­شیرازی، شیخ روزبهان (1366)، عبهرالعاشقین، به تصحیح و مقدّمة فارسی و فرانسوی و ترجمة فصل اوّل به زبان فرانسوی هنری کربین و محمّد معین، چاپ سوّم، تهران: انتشارات منوچهری.
    6. بلعمی، ابوعلی محمّدبن محمّد (1380)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمّدتقی بهار، به کوشش محمّد پروین گنابادی، تهران: زوّار.
    7. حافظ­ شیرازی، خواجه شمس ­الدّین ­محمّد (1371)، دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ دهم، تهران: صفی­ علیشاه.
    8. حسنی ­رازی، سیّدمرتضی­بن­داعی (1364)، تبصرة­العوام فی معرفة مقالات ­الانام، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
    9. خواند امیر، غیاث­الدّین بن همام ­الدّین (1380)، تاریخ حبیب­السیر، با مقدّمة جلال­ الدّین همایی، تصحیح دبیرسیاقی، جلد اوّل، چاپ چهارم، تهران: خیام.
    10. رامی، شرف­الدّین محمّدبن­ حسن (1376)، انیس­العشّاق، به اهتمام محسن کیانی(میرا)، تهران: روزنه.
    11. سنایی­غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1374)، حدیقة­الحقیقه و شریعة­الطریقه، تصحیح مدرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
    12. سنجی عبادی مروزی، قطب­الدّین ابوالمظفّر منصور بن اردشیر (1362)، مناقب­الصّوفیه، به کوشش محمّدتقی دانش­پژوه و ایرج افشار، تهران: کتابفروشی منوچهری.
    13. سورآبادی، عتیق بن محمّد (1347)، قصص قرآن مجید: برگرفته از تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری مشهور به سورآبادی، به اهتمام یحیی مهدوی، تهران: دانشگاه تهران.
    14. شهرستانی، ابوالفتح محمّدبن عبدالکریم (1335)، الملل و النحل، ترجمة افضل­الدّین صدر ترکه اصفهانی، تصحیح سیّدمحمّدرضا جلالی­نائینی، چاپ دوّم، تهران.
    15. صائب­تبریزی، محمّدعلی (1370)، دیوان صائب­تبریزی، به کوشش محمّد قهرمان، 6جلد، چاپ دوّم، تهران: علمی و فرهنگی.
    16. عزیزیان، کبری (1383)، راهنمای دیوان صائب­تبریزی، جلد هفتم، تهران: علمی و فرهنگی.
    17. فتوحی­ رودمعجنی، محمود (1385)، نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن.
    18. کزازی، میرجل ال­الدّین (1376)، سوزن عیسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
    19. معین، محمّد (1375)، فرهنگ فارسی، چاپ نهم، تهران: امیر کبیر.
    20. مؤذّن­جامی، محمّدمهدی (1388)، ادب پهلوانی، تهران: ققنوس.
    21. ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین­حمیدالدّین (1367)، دیوان اشعار، مقدّمه و شرح حال ناصر خسرو به قلم تقی­زاده، به اهتمام مجتبی مینوی، تعلیقات به قلم علی­اکبر دهخدا، تهران: دنیای کتاب.
    22. نسفی، عزیزالدّین (1379)، الانسان­ الکامل، با پیش­گفتار هانری کربن، تصحیح ماریژان موله، ترجمة مقدّمه از سیّدضیاء­الدّین دهشیری، چاپ پنجم، تهران: طهوری و انجمن ایران­شناسی فرانسه در تهران.
    23. یاحقی، محمّدجعفر (1375)، فرهنگ اساطیر، چاپ دوّم، تهران: سروش و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

    ب) مقاله ­ها

    1. بقایی، فاطمه و صلاحی، عسگر (1394)، «بررسی بازتاب داستان قرآنی عیسی (ع) در دیوان صائب تبریزی»، تهران: همایش بین­المللی جستارهای ادبی، زبان و ارتباطات فرهنگی.
کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی
دوره 22، شماره 51
اسفند 1400
صفحه 9-38

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار