لطافت غزلوار در قصاید سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

10.29252/kavosh.2021.12064.2549

چکیده

گوشه­ ای از فعالیت­ های ادبی سعدی، قصیده‌سرایی است. سال‌ها قبل از دورانی که او پای به عرصۀ شاعری نهد، زبان قصیده به رشد و کمال خود رسیده بود و شعرا از زبان قصیده ­سرایان سلف پیروی می­ کردند. اما در عصر حیات این شاعر بزرگ، بر اثر تحولات اجتماعی-سیاسی، فرهنگ درباری غالب، تغییر یافت و قصیده‌سرایی با افول مواجه گردید در نتیجه ذهن شاعران با غزل اُنس گرفت.
در این پژوهش، برآنیم تا به این حیطۀ کوچک از هنرنمایی سعدی (قصیده­سرایی) پرداخته، قصاید او را از منظر لطافت‌های زبانی واکاویم و بدون آنکه به حیطه سبک شخصی شاعر وارد شویم، آنچه را می­ تواند موجبات نرمی الفاظ را فراهم آورده باشد، نشان دهیم. در همین راستا، سه سطح زبانی یعنی آوایی، لغوی و نحوی، را به شیوۀ توصیفی-تحلیلی بررسی کرده‌ایم و با آوردن جدول آماری در بخش­ هایی از پژوهش، سعی در روشن‌تر شدن موضوع داشته‌ایم.
سعدی با تسلّطی که بر دقایق زبان فارسی دارد، اوزان نرم و جویباری را به خدمت گرفته است. صامت و مصوّت‌ها بیشتر از نوعی هستند که براحتی تلفّظ می‌شوند و چیزی از لطافت شعر نمی‌کاهند. به ایجاز سخن می‌گوید در عین حال کلامش روشن و بدون ابهام است. او واژه‌های نرم را در قصاید بکار گرفته و به شکل مخفّف و مشدّد کلمات تمایل ندارد. مضامین عرفانی همراه با واژه‌ها و اصطلاحات آن به صورت مفرد یا ترکیب شده در این اشعار دیده می‌شوند، گاه زبان و لغات محاوره‌ای را در چینش ابیات او می‌یابیم. شگردهای نحوی که موجب شیوایی غزلیات سعدی است در قصاید او نیز راه یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Elegance in Saadi’s language of elegy

نویسندگان [English]

  • mehdi sadeghi 1
  • Yadollah jalali 2
  • Mohammad Reza Najjarian 2
1 Ph.D. in Persian Literature, Yazd University
2 Professor of Persian Literature, Yazd University
چکیده [English]

One of the aspects of the literary style tried by Saadi, the great poet of the 7th century, is his odes. Many years before Saadi steps into the poetry arena, ode had reached perfection, and other poets had proceeded in that genre. Saadi's poetry is associated with the cadence of elegy, and his tendency is more toward lyrics. In this research, we are going to show Saadi's art in writing odes according to linguistic Persian concerns. He speaks with brevity, and his words are clear and without ambiguity. Elegant language is as a result of the Iraqi style, in which old inflections and syntax are less used than in the usual complicated ode language. Saadi strings soft words in his odes and has no tendency for abbreviations. Mystical themes with their special terms merge with his odes. Sometimes, there is a colloquial language in his literature. There are also syntactic techniques which cause eloquence as well as a specific meter that makes his poems soft and consistent. Consonants and vowels in his odes can be pronounced easily without diminishing the conceptual weight of the poems. In this research, Saadi's odes are examined at phonetic, lexical and syntactic levels based on a descriptive and analytic method and with the use of statistical tables.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saadi
  • Elegy
  • Ode
  • Lyrical language
الف) کتاب­ها
1. بهار، محمد تقی (1373). سبک‌شناسی. چ7. تهران: امیرکبیر.
2. پارساپور، زهرا (1383). مقایسة زبان حماسی و غنائی با تکیه بر خسرو وشیرین و اسکندرنامة نظامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. حسن‌لی، کاووس (1380). فرهنگ سعدی‌پژوهی1300-1375، شیراز: انتشارات بنیاد فارس‌شناسی با همکاری مرکز سعدی­شناسی.
4. حمیدیان، سعید (1383). سعدی در غزل. تهران: قطره.
5. خاقانی، افضل‌الدّین بدیل (1378). دیوان اشعار. تصحیح ضیاءالدّین سجادی، چاپ ششم. تهران: زوّار.
6. خانلری، پرویز (1327). تحقیق‌ انتقا‌دی در عروض‌ فا‌رسی‌ و چگونگی‌ تحول‌ اوزان‌ غزل‌. تهران: دانشگاه تهران.
7. خطیب رهبر، خلیل (1374). دستور زبان فارسی: کتاب حرف اضافه و ربط مشتمل بر تعریف و تقسیم و شرح اصطلاحات و معانی و کاربرد حروف. چاپ سوم. تهران: مهتاب.
8. سمیعی، احمد. (1379). نگارش و ویرایش. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.
9. شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت (ویرایش دوم). تهران: انتشارات سخن.
10. ــــــــــــــــــــــــــ. (1388). در عشق، زنده بودن. تهران: انتشارات سخن.
11. ــــــــــــــــــــــــــ. (1368). موسیقی شعر. چ2. تهران: آگاه.
12. شمیسا، سیروس. (1374). سبک‌شناسی شعر. تهران: انتشارات فردوس.
13. ــــــــــــــــ. (1384). کلیات سبک‌شناسی، چاپ نخست از ویرایش دوم. تهران: نشر میترا.
14. ــــــــــــــــ. (1386). نگاهی تازه به بدیع. چاپ چهارم. تهران: نشر میترا.
15. صفا، ذبیح الله (1381). تاریخ ادبیّات ایران (خلاصة جلد اول و دوم)، جلد1، چاپ بیست و سوم، تهران، ققنوس
16. غلامرضایی، محمّد (1377). سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. تهران: نشر جامی.
17. موتمن، زین‌العابدین (1352). تحول شعر فارسی، تهران: کتابخانه طهوری.
18. موحّد، ضیاء (1373). سعدی. تهران: طرح نو.
19. نجفی، ابوالحسن. (1378). فرهنگ فارسی عامیانه، تهران: نیلوفر.
20. وحیدیان کامیار، تقی. (1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: نشر دوستان.
21. ــــــــــــــــــــ. (1388). عروض و قافیه. چاپ پانزدهم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
22. همایی، جلال‌الدّین (1373). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ دهم، تهران: نشر هما.
ب) مقالات
1. برزگر خالقی، محمدرضا و وحیده نوروززاده چگینی (1390). «بررسی وجوه تمایزات و تشابهات سبکی در قصاید عصر مغول». سبک‌شناسی نم و نثر فارسی. سال چهارم. شماره دوم. صص367-384.
2. پورفرج بیگ­زاده، روجا (بهار 1385). «واژگان مضمون­ساز در شعر سعدی». ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی مشهد). شماره9. صص 172-200.
3. خانلری، پرویز (اسفند 1332). «موسیقی الفاظ». سخن. دوره 5. ش3. صص161-166.
4. خدیش، پگاه (1386). «بررسی عناصر موسیقایی در غزل سعدی». پژوهش‌نامۀ ادب حماسی. دوره3. شماره5. صص253-267.
5. زندوکیلی، محمدتقی و داوود زرین پور (1393). «موسیقی شعر در دو سوگ‌سرودۀ سعدی». پژوهش‌نامۀ ادب غنایی. دورۀ12. شماره23. صص151-168.
6. سراج،سیدحسام‌الدّین (آبان 1368). «موسیقی شعر». سوره مهر. دوره اول. شماره8. صص56-57.
7. سیف، عبدالرّضا و شهرزاد شیدا (زمستان 1384). «نگاهی به بسامد اوزان عروضی در دیوان حافظ». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دوره56. شماره4. صص39-59.
8. سیدیزدی، زهرا و قاسم سالاری و ناهید حاجی رضایی (1394). «مقایسة موسیقی شعر قصاید سعدی و سه شاعر هم‌روزگارش». نشریۀ ادب و زبان کرمان. سال18. شماره38. صص205-240.
9. ملکشاه، احمد و سبیکه اسفندیار (پاییز و زمستان1392). «مایه‌های عرفانی در قصاید سعدی و مقایسۀ آن با مصیبت نامۀ عطار». مجلۀ ادیان و عرفان، سال 46. شماره2. صص193-220.
10. فتوحی، محمود (1395). «بلاغت حذف در غزل سعدی». مندرج در: سخن عشق: جشن‌نامه دکتر حسن انوری. به کوشش دکتر علی اشرف صادقی. تهران: نشر سخن. صص449-483.
11. ـــــــــــــــ. (1390). «جادوی نحو در غزل سعدی» سعدی‌شناسی. دفتر چهاردهم ویژه غزل. صص159-170.
12. نظری، نجمه (1390). «بررسی تکرار نحوی در غزل سعدی». فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال چهارم شمارة پیاپی12- شماره دوم. صص249-264.
13. نوح‌پیشه، حمید (1387). «معنای ویژۀ حروف در شعر سعدی». مرکز سعدی‌شناسی. دفتر11. صص130-177.
14. مشهدی، محمد امیر و عبدالله واثق عباسی و محمّدرضا مشهدی (1390). «بررسی و مقایسۀ موسیقی بیرونی غزل‌های سیف فرغانی و سعدی». مطالعات زبانی بلاغی. شماره3. صص137-158.
15. مظفّر، محمّدرضا (بهار 1377). «صناعت شعر». شعر. س6. ش22. صص6-9.
16. موحّد، ضیاء (1390). «موسیقی غزل سعدی». کتاب ماه ادبیات. ویژۀ غزل. سال چهارم. شماره48. صص9-17.