بررسی ساختار و درونمایۀ رباعیّات انوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران

10.29252/kavosh.2020.13156.2689

چکیده

هر یک از قالب ­های شعر فارسی از ویژگی­ های سبکی، ساختاری و محتوایی خاصّی برخوردارند که شناخت این ویژگی­ ها باعث درک درست­ تر از آن قالب ­ها می­ شود. اوحدالدّین انوری ابیوردی (575 هـ .ق) یکی از شعرای بزرگ زبان فارسی در قرن ششم هجری است که دیوان شعری او در قالب­ های گوناگون قصیده، غزل، قطعه و رباعی سروده شده است. سبک انوری در اشعار و بخصوص در رباعیّاتش، حدّ واسط سبک­ های خراسانی و عراقی است. از آنجا که هر قالب شعری در ادبیّات نقش قراردادی خاص خود را ایفا می‌کند، رباعی نیز از قالب‌های اصیل زبان فارسی است که در خدمت مضامین مختلف از قبیل: گذرا بودن عمر، مضامین عشقی، موضوعات فلسفی، عرفانی و آموزه‌های تعلیمی قرار گرفته است. تحقیقات مربوط به رباعیّات، بیانگر این است که اغلب رباعیّاتی ماندگارند که از لحاظ ساختاری سه عنصر توصیف، توصیه و تعلیل و از لحاظ مفهومی، مفاهیم فلسفی، اغتنام فرصت، مضامین تعلیمی، عرفانی و عشقی را داشته باشند.
در این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخان ه­ای به بررسی ساختار و درون­مایۀ 100 رباعی از رباعیّات انوری پرداخته شده است. یافته­ های این پژوهش نشان می­ دهد که در ساختار رباعیّات انوری سه الگوی توصیف، توصیه و تعلیل بدرستی رعایت شده است. انوری از نظر درون­مایه، نیز موضوع ­های مختلفی از جمله مفاهیم فلسفی، عرفانی، عشقی، اغتنام دم و مضامین تعلیمی را دستمایۀ مضمون­سازی خویش قرار داده است که از این منظر رباعی­ های وی از تنوّع مضمونی برخوردارند. مجموع این ویژگی ­ها، باعث استواری رباعیّات این شاعر شده است، تا جایی که می­ توان رباعی­ های انوری را از جملۀ درخشان­ ترین رباعیّات شعر فارسی به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the structure and theme of Anwari’s quatrains

نویسنده [English]

  • Omid Vahdanifar
Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Bojnord University, Bojnord, Iran
چکیده [English]

Every Persian poetic form has its own stylistic and structural features the knowledge of which provides better understanding of the poems. Ouhad al-Din Anwari Abivardi was a great Persian poet in the sixth century AH, whose collection of poems was written in various forms of ode, lyric, piece and quatrain. Anwari's style, especially in his quatrains, is something between Khorasani and Iraqi styles. Every form of poetry plays a special conventional role in the literature. Quatrain, as an instance, is an original form of Persian language so far used in various themes such as transient life, love themes, philosophical topics and educational teachings. Research suggests that enduring quatrains are those that structurally involve description, recommendation and analysis and conceptually have themes on philosophy, seizing opportunities, education and love. In this research, the structure and theme of 100 quatrains written by Anwari quatrains are studied by the descriptive-analytical method and through library sources. The findings of this study refer to three elements in Anwari’s quatrains, including description, recommendation and analysis. From the thematic point of view, the poems have contents on philosophical concepts and tail swings as well as valuable educational themes, all of which reinforce the poet's quatrains.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sixth century
  • Persian poetry
  • Quatrains
  • Structure
  • Concept
  • Anwari Abyvardi

مراجع

الف) کتاب­ها
1. احمدی، بابک، (1388)، ساختار و تأویل متن، چاپ یازدهم، تهران: مرکز.
2. اخوان ثالث، مهدی، (1369)، بدایع و بدعت‌ها و عطا و لقای نیما یوشیج، چاپ دوم، تهران: بزرگمهر.
3. اسلامی ندوشن، محمّدعلی، (1374)، جام جهان‌بین، چاپ ششم، تهران: جامی.
4. انوری ابیوردی، (1337)، دیوان قصاید و غزلیّات و مقطعات،تصحیح مدرّس رضوی، تهران: بنگاه ترجمه.
5. __________، (1364)، دیوان انوری، به کوشش سعید نفیسی، چاپ سوم، تهران: سکّه و پیروز.
6. براون، ادوارد، (1386)، تاریخ ادبیّات ایران، ترجمۀ غلامحسین صدری افشاری، جلد 2، چاپ هفتم، تهران: مروارید.
7. بروین یوهانس، توماس پیتر، (1378)، شعر صوفیانۀ فارسی، ترجمۀ مجدالدّین خوافی، تهران: مرکز.
8. جامی، نورالدّین عبدالرّحمان، (1379)، بهارستان و رسائل، تصحیح اعلا خان افصح­زاد و دیگران، تهران: میراث مکتوب.
9. __________، (1381)، دیوان جامی، مقدّمۀ محمّد روشن، تهران: سیمای دانش.
10. __________، (بی­تا)، شرح رباعیّات جامی، تصحیح و مقدّمه و تعلیقات مائل هروی، بی­جا: انجمن جامی.
11. خوافی، احمد ‌بن محمّد، (1386)، مجمل فصیحی، تصحیح سیّد محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
12. خواندمیر، غیاث‌الدّین‌ بن همام، (1333)، حبیب‌السیر فی اخبار افراد البشر، تهران: خیّام.
13. دشتی، علی، (1389)، دمی با خیّام، چاپ سوم، تهران: اساطیر.
14. دولتشاه سمرقندی، (1385)، تذکره الشّعراء، تصحیح فاطمه علایق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
15. شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1368)، تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه.
16. ــــــــــــــــــــ، (1372)، مفلس کیمیا فروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، تهران: سخن.
17. ـــــــــــــــــــــــ، (1389)، موسیقی شعر، چاپ دوازدهم، تهران: آگه.
18. شمس قیس رازی، (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد قزوینی، تهران: علم.
19. شمیسا، سیروس، (1366)، آشنایی با عروض و قافیه، تهران: توس.
20. __________، (1374)، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
21. __________، (1383)، نقد ادبی، تهران: فردوس.
22. صفا، ذبیح‌الله، (1388)، تاریخ ادبیّات در ایران، چاپ هفدهم، تهران: فردوس.
23. عوفی، محمّد، (1324)، لباب الاالباب، تصحیح ادوارد برون، لیدن: بریل.
24. فروزانفر، بدیع‌الزمان، (1387)، سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.
25. کریستن­سن، آرتور، (1374)، بررسی انتقادی رباعیّات خیّام، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
26. مرادی، ارحام و محمّد افشین وفایی، (1395)، سفینۀ کهن رباعیّات، تهران: سخن.
27. میرافضلی، سیّد علی، (1394)، جُنگ رباعی: بازیابی و تصحیح رباعیّات کهن فارسی، تهران: سخن.
28. __________، (1396)، کتاب چهار خطّی: کند و کاوی در تاریخ رباعی فارسی، تهران: سخن.
29. نجم رازی، عبدالله بن محمّد، (1387)، مرصادالعباد، به اهتمام محمّدامین ریاحی، چاپ سیزدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
30. نوّاب صدّیق، حسن‌خان، (1386)، تذکرۀ شمع انجمن، مقدّمه، تصحیح و تعلیق محمّد ‌کاظم کهدویی، یزد: دانشگاه یزد.
31. هدایت، صادق، (1382)، خیّام صادق، مقدّمه و گردآوری جهانگیر هدایت، تهران: چشمه.
32. همایی، جلال‌الدّین، (1379)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ هفدهم، تهران: هما.
33. یارمحمّدی، لطف‌الله، (1383)، گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. تهران: هرمس.
ب) مقالات
1. تاکی، مسعود، (1392)، «رباعی، شگفت­ترین قالب شعر فارسی»، هشتمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران دانشگاه زنجان، صص 1-13.
2. حسن‌لی، کاووس و سعید حسام‌پور، (1384)، «قرینه‌گرایی خیّام در رباعیّات»، نشریّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، شمارۀ 17 (پیاپی 14)، صص 1- 26.
3. خاتمی، احمد و دیگران، (1389)، «از ساختار معنادار تا ساختار رباعی (نگاهی جامعه‌شناختی به ارتباط میان جهان‌بینی عصر رودکی با ساختار رباعی)»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 16، صص 1- 19.
4. داوودی­پور، غلامرضا و اصغر دادبه، (1391)، «بررسی و تحلیل تمثیل‌های تعلیمی وحدت وجود و تجلّی در شرح رباعیّات جامی»، فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شمارۀ 14، صص 65 -80 .
5. رشیدی، ناصر و ایوب انصاری، (1390)، «بررسی ساخت کلان دوبیتی‌های باباطاهر همدانی»، مجلّۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارۀ 2، صص 123- 143.
6. رضوانیان، قدسیه و احمد خلیلی، (1392)، «بررسی سبک فکری و محتوایی رباعیّات طالب آملی»، آینۀ میراث، سال یازدهم، شمارۀ دوم (پیاپی53)، صص 127- 157.
7. زارع ندیکی، یعقوب، (1389)، «تحلیل رباعیّات مولوی از منظر داستانی»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 18، صص 93 - 111.
8. مشهدی، محمّد امیر و دیگران، (1389)، «سبک­شناسی فکری رباعیّات مولانا»، فصلنامۀ تخصّصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال سوم، شمارۀ 3، صص 137- 153.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار