زندگی و شخصیت شاطر عبّاس صبوحی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

چکیده

پژوهشگران، گاه نسبت به غیاب شاطر عباس صبوحی از تاریخ‌های ادبیات دورة قاجاریه، ایراد روا داشته‌اند و حتی این غیاب را یک نوع سانسور انگاشته‌اند. بااین‌حال، بی‌گمان فقدان اسناد معتبر در بارة زندگی او و ورود پرشمار شعرهای غیرصحیح‌الانتساب به مجموعة شعرهای وی، باعث این غیاب بوده است. تذکرة شعرای معاصرین دارالایمان قم که طی دورة جوانی شاطر عباس تألیف شده است، با آوردن چکیدة احوال و نمونة اشعار صبوحی تا حدی این ایراد را رفع می‌کند. در مقالة حاضر بر اساس این تذکره به واکاوی زندگی و شخصیت صبوحی پرداخته‌ایم. این مقاله با روش تحلیلی و تاریخی پیش رفته است و نتیجة آن نشان می‌دهد که صبوحی(1257-1315ق)، متولد در قم و متوطن و متوفی در تهران عصر ناصری، یک شاعر مردمی خوش‌قریحه با تعارض‌های درونی میان «کم‌سوادی و اطلاع»، «تجرّد و عشق» و در برهه‌ای حتی «پریشان‌حالی و فراآگاهی» بوده است و همة این تعارض‌ها به تعارض درونی اصلی وی، یعنی «عام بودن اجتماعی و خاص بودن فردی» بازمی‌گردند. همین تعارض، موجبات شهرت و محبوبیت او را میان عام و خاص فراهم آورده است و این دو طبقه، از زندگی وی روایات متناقضی هماهنگ با روحیاتشان به دست داده‌اند، تا جایی که مطابق موارد مشابه، گاه در این باره داستان‌پردازی‌ها و افسانه‌سازی‌ها صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

life and personality of Shater Abbas-e Sabouhi

نویسنده [English]

  • alireza fouladi
Assosiate peofessor of Persian Language and Literature/ Literature and foreign languages/ University of Kashan
چکیده [English]

researchers have sometimes criticized the absence of Shater Abbas-e Sabouhi, from the history of Qajar period literature, and even considered this absent as a kind of censorship. however, the lack of credible documents in Sabouhi's life and the inclusion of many false poems in his collection of poems has led to this absenteeism. Tazkere-ye sho'ara-ye mo'aserin-e darol'iman-e Qom, which has been written during the youth period of Shater Abbas, solves these problems by quoting a summary of life and a few samples of poem of Sabouhi. in the present article, based on this Tazkere, we have studied the life and character of Sabouhi. this article has been conducted with analytical and historical methods and the result shows that Sabouhi, have been a popular and good looking poet with internal contradictions such as "illiteracy and awareness", "celibacy and love" and at a time, even "distress and parapsychology" and all of these contradictions returning to his original internal contradiction, namely "being in the lower social class and having personal characteristics related to the noblesse class". the same contradiction has made him popular and famous among common and gentlefolk people and these two classes have presented contradictory narratives in accordance with their morals from his life, to the point where, according to similar cases, sometimes we encounter with making storys myths about this.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : "Qajar Period Poetry"
  • "Shater Abbas-e Sabouhi"
  • "Biography"
  • "Historical Criticism"
  • "Tazkere-ye sho'ara-ye mo'aserin-e darol'iman-e Qom"
آرین‌پور، یحیی(1372)، از صبا تا نیما، چاپ پنجم، تهران، انتشارات زوّار.
2- انتظاری، مصطفی قمی(بی‌تا)، غزلیات شاطر مصطفی قمی(انتظاری)، به کوشش و اهتمام سیّد محمّدباقر برقعی، چاپ دوم، قم، نشر نوین.
3- برقعی، سیّد محمّدباقر(1373)، سخنوران نامی معاصر ایران، قم، نشر خرّم.
4- خیّام‌پور، عبدالرّسول(1372)، فرهنگ سخنوران، تهران، انتشارات طلایه.
5- رشید یاسمی، غلامرضا(1316)، ادبیّات معاصر، طهران، [چاپخانة روشنائی].
6- زرّین‌کوب، عبدالحسین(1378)، نه شرقی، نه غربی، انسانی، مجموعة مقالات، تحقیقات، نقدها و نمایش‌واره‌ها، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
7- سعدی، مصلح بن عبدالله(1362)، کلّیات سعدی، به اهتمام محمّدعلی فروغی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
8- شمس لنگرودی، محمّدتقی(1375)، مکتب بازگشت؛ بررسی شعر دورة افشاریه، زندیه، قاجاریه، ویرایش دوم، تهران، نشر مرکز.
9- صابر کرمانی(1364)، سیمای شاعران؛ شرح حال و نمونة آثار 202 شاعر نامی، چاپ دوم، تهران، نشر اقبال.
10- صبوحی، عبّاس(1306)، جزوة اوّل از غزلیّات مرحوم شاطر عبّاس صبوحی رحمة‌الله علیه، چاپ سنگی، [طهران]، کتابخانة حسن آقای گودرزی ستوده و کتابخانة میرزا اسدالله شهشهانی.
11- صبوحی، عبّاس(1307)، جزوة سوم از غزلیات مرحوم شاطر عبّاس صبوحی رحمة‌الله علیه، چاپ سنگی، طهران، کتابخانة حسن آقای گودرزی ستوده و کتابخانة میرزا اسدالله شهشهانی.
12- ----------(1314)، غزلیات مرحوم شاطر عبّاس صبوحی رحمة‌الله علیه، چاپ چهارم، چاپ سنگی، طهران، کتابخانة حسن آقای گودرزی ستوده و کتابخانة میرزا اسدالله شهشهانی.
13- ----------(1362)، دیوان شاطر عبّاس صبوحی، به کوشش احمد کرمی، تهران، نشر ما.
14- الطهرانی، آقابزرگ(1403ق/1983م)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، الطبعة الثالثه، بیروت، دارالاضواء.
15- فرّخی یزدی، محمّد(1369)، دیوان فرّخی یزدی، به اهتمام حسین مکّی، چاپ نهم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
16- فیض، علی‌اکبر(1393)، تذکرة شعرای معاصرین دارالایمان قم، مقدّمه و تصحیح: علیرضا فولادی، تعلیقات و فهارس: رقیه فراهانی، قم، انتشارات نور مطاف.
17- قمی، حسین بن محمّدحسن(1391)، تحفة‌الفاطمیّین فی ذکر احوال قم و القمیّین، تحقیق: محمّدحسین درایتی، با اشراف: سیّد محمود مرعشی نجفی، قم، انتشارات نور مطاف.
18- گلچین معانی، احمد(1374)، مکتب وقوع در شعر فارسی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
19- کفّاش خراسانی و دیگران(1363)، چهار دیوان؛ کفّاش خراسانی، شاطر عبّاس صبوحی، زرگر اصفهانی، فایز دشتستانی، نوشته و تحقیق تیمور گورگین، تهران، نشر کتاب فرزان.
20- کفّاش خراسانی و عبّاس صبوحی(1365)، دیوان اشعار کفّاش خراسانی و شاطر عبّاس صبوحی، گردآورنده: فؤاد صبوری، [تهران]، نشر پیری.
21- گرنی، جان و منصور صفت‌گل(1387)، قم در قحطی بزرگ 1288 قمری، قم، کتابخانة بزرگ حضرت آیة‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
22- مشار، خان‌بابا(1340)، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تا کنون، بی‌جا، بی‌نا.
23- معلّم حبیب‌آبادی، محمّدعلی(1364)، مکارم‌الآثار، اصفهان، نفائس مخطوطات اصفهان.
24- نصیری، محمّدرضا و دیگران(1384)، اثرآفرینان؛ زندگینامة نام‌آوران ایران از آغاز تا سال 1300 هجری شمسی، چاپ دوم، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
ب) مقالات:
1- افشار، ایرج(1351)، «کتابخانة سعید نفیسی و نسخه‎های خطّی او»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال نوزدهم، شمارة 1 و 2، پیاپی 78، آبان، صص 38-25.
2- حایری، سیّد هادی(1375)، «شاطر عبّاس، یکی از عوام‌النّاس و شاعری بااحساس؛ بخش اوّل»، آشنا، سال پنجم، شمارة 28، فروردین و اردیبهشت، صص42- 27.
3- -------------(1375)، «شاطر عبّاس، یکی از عوام‌النّاس و شاعری بااحساس؛ بخش دوم»، آشنا، سال پنجم، شمارة 29، خرداد و تیر، صص50- 33.
4- -------------(1375)، «شاطر عبّاس، یکی از عوام‌النّاس و شاعری بااحساس؛ بخش سوم»، آشنا، سال پنجم، شمارة 30، مرداد و شهریور، صص21-10.
5- -------------(1375)، «شاطر عبّاس، یکی از عوام‌النّاس و شاعری بااحساس؛ بخش چهارم»، آشنا، سال پنجم، شمارة 31، مهر و آبان، صص73-57.
6- ریاحی خویی، محمّدامین(1319)، «شاطرعبّاس صبوحی»، ارمغان، سال بیست و یکم، شمارة 4، تیر، صص205-201.
7- ریاحی خویی، محمّدامین(1320)، «شاطرعبّاس صبوحی»، ارمغان، سال بیست و دوم، شمارة 2-3، اردیبهشت و خرداد، صص117-114.
8- زعیمی، فرامرز(1333)، «شاطری و شاعری؛ شاعری که از میان کلاه‌نمدی‌های جنوب شهر برخاست»، پست تهران، شمارة 477، اوّل بهمن، ص 5.
9- صفائی ملایری، ابراهیم(1319)، «شاطر عبّاس صبوحی»، ارمغان، سال بیست و یکم، شمارة 2-3، اردیبهشت و خرداد، صص157-155.
10- طاهری شهاب، سیّدمحمّد(1342)، «دیوان شاطر عبّاس صبوحی قمی با شرح حال و آثار شاعر»، سالنامة کشور ایران، مؤلّف و مسئول: محمّدرضا میرزازمانی، سال هیجدهم، صص305-278.
11- فیروزکوهی، امیر(1314)، «صبوری اصفهانی»، ارمغان، سال پنجم، شمارة 5، پیاپی 169، مرداد، صص379-373.
12- [قدس، حسین](1304)، «شاطر عبّاس»، ندای قدس، شمارة 3، آذر، صص251-247.
13- -------------(1305)، «از اشعار شاطر عبّاس (صبوحی)»، ندای قدس، شمارة 7، مهر، صص620-619.
14- محیط طباطبایی، [سیّد محمّد](1356)، «طاهرا یا طاهره؟»، گوهر، سال پنجم، شمارة 8، پیاپی 56، آبان، صص588-581.
ج) نسخ خطّی:
1- سیّدالحکماء لاریجانی، یحیی بن علی‌محمّد(1335-1338ق)، جُنگ سیّدالحکماء لاریجانی، نسخة خطّی، قم. کتابخانة آیة‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، شمارة 13805. 
2- صبوحی، عبّاس(بی‎تا)، جُنگ اشعار شاطر عبّاس صبوحی و سرگذشت آذری و...، نسخة خطّی، تهران، کتابخانة دانشکدة ادبیّات دانشگاه تهران، شمارة 11-د.