‌‌متن‌پژوهی «نگارستان» معین الدین جوینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث، قم

2 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی کاشان

3 هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

سعدی با نگارش گلستان در سال 656 ق، شیوهای را در نظم و نثر بنا نهاد که تاکنون پیروان بسیار داشته است. نگارستان جوینی، در سال 735 ق، یعنی 79 سال پس از نگارش گلستان نوشته شده است. شاید بتوان این کتاب را پس از روضۀ خُلد مجد خوافی، دومین اثر و نزدیکترین کتاب به دوران نگارش گلستان دانست. نگارستان، کتابی اخلاقی ـ عرفانی است که به تقلید از گلستان سعدی نگاشته شده است. کتاب، مشتمل بر هفت باب است: در صیانت و پرهیزگاری؛ در مکارم اخلاق؛ در حُسن معاشرت؛ در عشق و محبّت؛ در وعظ و نصیحت؛ در فضل و رحمت؛ در فوائد متفرّقه. اگرچه نثر آن به پای گلستان نمیرسد، امّا دارای نکات و فواید فراوان ادبی است. این نوشتار، در درجۀ اوّل، با تحقیق بر روی نسخۀ خطّی نگارستان و در درجۀ بعد، با تکیه بر کتب تذکره و تاریخ ادبیات متقدّم و متأخّر، به معرّفی معین الدین جوینی و کتابش پرداخته است. مقاله، با معرّفی نویسنده (جوینى) آغاز می‌‌شود و سپس اطلاعات موجود در بارۀ نام و لقب، تخلّص، تولّد و مرگ، استادان، ممدوحان، آثار، و ویژگی‌های اعتقادی و مذهبی وی، دسته‌بندی، تحلیل و در تطبیق با متن نگارستان، راستی‌آزمایی یا تکمیل می‌‌شوند. در ادامه، موضوعاتی چون: انتساب کتاب نگارستان به مؤلّف، سبب نگارش کتاب، سبب نامگذاری کتاب به «نگارستان»، تخلّص کتاب، مطالب و مضامین کتاب، و جایگاه علمى کتاب، با محور قرار گرفتن شواهد متن، بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Textual Scholarship of Moein al-DÐn JowainÐ’s NegÁrestÁn

نویسندگان [English]

  • hossein poursharif 1
  • abdorreza modarreszadeh 2
  • mohammadreza movahhedi 3
1 Dar al-Hadith Sciences -Cultural Institute, Qom, Iran
2 Islamic Azad University Kashan Bronch
3 Institute for humanities and cultural studies
چکیده [English]

Sadi established a style of prose and poetry by writing GolestÁn in 656 AH which has so far had many followers. JowainÐ’s NegÁrestÁn, was written in 735 AH 79 years after Sadi's GolestÁn. This book, after the Majd KhafÐ’s Rowzeh khold, may be considered as the second and nearest to the era of writing GolestÁn. NegÁrestÁn is a book of moral teachings and mysticism, written in imitation of Sadi's GolestÁn. The book consists of seven chapters: on Guardianship and Virtue; on Noble Characters; on Good Communication; on Love and Affection; on Preaching and Conscience; on Grace and Mercy; and Miscellaneous Benefits. Although its prose is not as great as GolestÁn, it is filled with historical points and information. This study deals firstly with the investigation of the manuscript of Moein al-DÐn JowainÐ’s NegÁrestÁn and secondly with Moein al-DÐn JowainÐ and his book, based on biographies and early and modern literature books. The authors of the present paper first give an account of the author Moein al-DÐn JowainÐ, then come up with existing information about his name and nickname, pseudonym, birth and death, professors and endorsers of works; and his religious character and beliefs. They then classify, analyze and verify the available data. Based on the textual evidences, they review topics such as: NegÁrestÁn’s attribution to the author, the writing of NegÁrestÁn, why book named "NegÁrestÁn", pseudonym of books, articles and book themes, genre of books, scientific status of NegÁrestÁn.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moein al-DÐn JowainÐ
  • NegÁrestÁn
  • Rhymed Prose
  • Sadi’s Imitators
  • Ethical Texts
- ابن الفُوَطی، عبد الرّزاق بن احمد(1374 ش)، مجمع‌الآداب و معجم‌الألقاب، تحقیق: محمّد الکاظم، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2- اشرف‌زاده، رضا(1386 ش)، فرهنگ بازیافته‌های ادبی از متون پیشین، مشهد، انتشارات سخن‌گستر و معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد.
3- اقبال، عبّاس(1365 ش)، تاریخ مغول(از حملة چنگیز تا تشکیل دولت تیموری)، تهران، انتشارات امیرکبیر.
4- انوری، حسن(1382 ش)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، نشر سخن.
5- اوحدی دقاقی بلیانی، تقی‌الدّین محمّد(1388 ش)، عرفات‌العاشقین و عرصات العارفین، تصحیح: سیّد محسن ناجی نصرآبادی، تهران، نشر اساطیر.
6- بغدادی، اسماعیل پاشا(1951 م)، هدیة‌العارفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
7- بهار، محمّدتقی(1349 ش)، سبک‌شناسی(تاریخ تطوّر نثر فارسی)، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
8- بهوپالی، سیّدمحمّدعلی حسن‌خان(1390 ش)، تذکرة صبح گلشن، تصحیح: مجتبی بُرزآبادی فراهانی، تهران، انتشارات اوستا فراهانی.
9- تهامی،  غلامرضا(1385 ش)، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
10- جعفریان، رسول(1375 ش)، تاریخ تشیّع در ایران(از آغاز تا قرن دهم هجری)، قم، انتشارات انصاریان.
11-    -----------(1386 ش)، تاریخ تشیّع در ایران(از آغاز تا طلوع دولت صفوی)، چاپ دوم، تهران، نشر علم.
12- جوینی، معین(1278 ق)، اَحسن القصص، تهران، کارخانة طبع کربلایی محمّدحسین(چاپ سنگی).
13- حاجی‌خلیفه، مصطفی‌بن‌عبدالله(1410 ق)، کشف‌الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، تحقیق: محمّد شرف‌الدّین یالتقایا، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
14- حسینی خاتون‌آبادی، سیّد عبدالحسین(1352ش)، وقایع السنین و الاعوام: گزارش‌های سالیانه از ابتدای خلقت تا سال 1195 ق، تصحیح: محمّدباقر بهبودی، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
15- خوشگو، بندرا بن داس(1389 ش)، سفیة خوشگو، تصحیح: سیّد کلیم اصغر، تهران، کتابخانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
16- خیّام‌پور، عبدالرّسول(1372 ش)، فرهنگ سخنوران، تهران، انتشارات طلایه.
17-    دولتشاه سمرقندی، امیر(1366 ش)، تذکرة‌الشّعراء، به کوشش: محمّد رمضانی، چاپ دوم، تهران، انتشارات پدیدة خاور.
18- دهخدا، علی‌اکبر(1373 ش)، لغت‌نامه، زیر نظر: محمّد معین و سیّد جعفر شهیدی، چاپ اوّل(دورة جدید)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
19- رازی، امین احمد(1378 ش)، هفت اقلیم، تصحیح: سیّد محمّدرضا طاهری، چاپ دوم، تهران، انتشارات سروش.
20- رامین، علی و کامران فانی و محمّدعلی سادات(1389 ش)، دانش‌نامة دانش‌گستر، تهران،  مؤسّسة علمی- فرهنگی دانش‌گستر.
21- سامی بیگ، شمس‌الدّین(1308 ق)، قاموس‌الأعلام، استانبول، نشر مهران.
22-    شریفی، محمّد(1387 ش)، فرهنگ ادبیّات فارسی، چاپ دوم، تهران، انتشارات فرهنگ نشر نو و معین.
23- میهنی، محمّد بن منوّر(1367 ش)، اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، تصحیح: محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران، نشر آگاه.
24- صفا، ذبیح‌الله(1369 ش)، تاریخ ادبیّات در ایران(جلد دوم: خلاصة جلد سوم، بخش اوّل و دوم، از اوائل قرن هفتم تا پایان قرن هشتم هجری)، تلخیص: محمّد ترابی، چاپ شانزدهم، تهران، نشر فردوس.
25-    ---------(1370 ش)، گنجینة سخن (پارسی‌نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان/ جلد چهارم: از منهاج سراج تا شرف‌الدّین رامی)، چاپ پنجم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
26-    طهرانی، آقا بزرگ(1978 م)، الذریعة، چاپ دوم، بیروت، دار الاضواء.
27-    عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد(1383 ش)، منطق‌الطّیر، تصحیح: محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
28-    فراهی هروی، معین‌الدّین(1384 ش)، تفسیر حدائق‌الحقائق، تصحیح: سیّد جعفر سجّادی، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
29-    کارگری، امید(1387 ش)، گلستان‌واره‌ها، شیراز، دانشنامة فارس و مرکز سعدی‌شناسی.
30-    کحاله، عمر رضا(1414 ق)، معجم المؤلّفین، بیروت، مؤسّسة الرسالة.
31-    محمّدی ری‌شهری، محمّد(1393 ش)، دانشنامة امام مهدی(جلد اوّل)، قم، دارالحدیث.
32-    مدرّس تبریزی، محمّدعلی(1374 ش)، ریحانة‌الأدب، چاپ چهارم، تهران، انتشارات خیّام.
33-    مصاحب، غلامحسین(1374 ش)، دایرة‌المعارف فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
34-    نفیسی، سعید(1363 ش)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، چاپ دوم، تهران، انتشارات فروغی.
35-    نوایی، عبد الحسین(1380 ش)، اثرآفرینان(زندگینامة نام‌آوران فرهنگی ایران/ از آغاز تا سال 1300 هجری شمسی)، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
36-    واله داغستانی، علیقلی(1384 ش)، تذکرة ریاض‌الشّعراء، تصحیح: سیّد محسن ناجی نصرآبادی، تهران، نشر اساطیر.
37-    هاشمی سندیلوی، احمدعلی خان(1371 ش)، تذکرة مخزن الغرائب، تصحیح: محمّد باقر، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
38-    هدایت، محمود(1353 ش)، گلزار جاویدان، تهران، نشر زیبا.
ب) مقالات:
1- اخباری‌فر، مهران(1377 ش)، مدخل «بهشتی، ابوالعلا»، دانشنامة جهان اسلام (ج4، صص824-823)، زیر نظر: غلامعلی حدّاد عادل، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.
2- خطیبی، ابوالفضل(1367 ش)، مدخل «ابوسعید بهادرخان»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی(ج5، صص540-532)، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
3- دادبه، ناهید(1390 ش)، مدخل «جوینی، معین‌الدّین»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی(ج19، صص13-12)، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
4- منزوی، احمد(اردیبهشت- آبان 1352 ش)، «تتبّع در گلستان سعدی»، مجلّة وحید، شمارة113، صص172-171.
5- نفیسی، سعید(1329 ش)، «خاندان سعدالدّین حموی»، کنجکاوی‌های علمی و ادبی، تهران، دانشگاه تهران، صص39-6.
ج) نسخه‌های خطّی:
1- جوینی، معین‌الدّین. نگارستان، تهران، کتابخانة مجلس سنا[ی سابق]، نسخة شمارة17262(محل نگهداری جدید: کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة1140).