نقد و ایراد ناصر خسرو بر نحله‌های فکری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 استادیار، دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

ناصرخسرو اندیشمند هنرمندی است که از هنر شعری برای بیان اندیشه­های فکری خود بهرۀ زیادی برده است. او در همۀ آثار خود از شعرگرفته تا نثر، به صورت هماهنگ و یک­دست، از عقاید خود سخن گفته و در مقابل این عقاید، از اندیشه­های رایج آنزمان انتقاد کرده است. پرسش اصلی این پژوهش این است که نقد اندیشة سایر حکما و علمای مسلمان و غیرمسلمان در نظر شاعر بر چه مبنایی بوده و چه اندیشه­ای از خود در نمایاندن راه انتخاب نمودهاست. برای رسیدن به این مهم به همۀ آثار این اندیشمند مراجعه شد و موارد جدال فکری او با سایر نحله­ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که ناصرخسرو با روحیۀ مسالمت­آمیز سعی کرده که با همۀ اندیشه­های کلامی، فلسفی، دینی و مذهبی مبارزه کند و تشکیکی را که در مورد اندیشۀ آنان مطرح می­کند، با حکمت خاص خود پاسخ گوید. نوع پژوهش در این نوشته بنیادی بوده، که با روش کتابخانه­ای گرد­آوری گردیده و سپس با روش‌هاى مختلف استدلال، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Naser Khosrow"s Views on the Popular Sects of Thought in his own Era

نویسندگان [English]

  • Hamid Kharazmi 1
  • S Jahadi 2
1 Member of Kerman University
2 kerman
چکیده [English]

Naser Khosrow is a thoughtful artist whose art has been greatly reflected in his poetry as a means to express his own critical views. In all his works from prose to verse he speaks of his beliefs to criticize the current opinions and beliefs of his time. As the main query of the present study we have tried to seek for the fundamentals of his views used in his critical approach toward the dominant schools of thoughts. Also to this end we have tried to collect the opinions of different sects of his time including theological, philosophical, and religious ones for this analysis. The results of the study indicate that he has managed to encounter their views in a peaceful manner to get their attentions toward their deficiency in their firmly held views. The approach of the study is based on a library research focusing on the data gathered for the analysis and arriving at the present conclusion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Naser Khosrow
  • Ismailia schools
  • intellectual battles
الف)کتاب‌ها:
1- قرآن کریم.
2- نهج البلاغه(1374)، ضبط نصه و ابتکر فهارسه العلمیه صبحی الصالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیه.
3- اذکایی، پرویز(1383)، حکیم رازی(حکمت طبیعی و نظام فلسفی محمّد بن زکریّای صیرفی)، انتشارات طرح نو.
4- اسماعیل پور، ابوالقاسم(1378)، اسطورة آفرینش در آیین مانی، تهران، انتشارات کاروان.
5- افلاطون(1351)، رسالة تیمائوس، ترجمة محمّدحسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی.
6- الجزیری، عبدالرّحمن(1419)، الفقه علی مذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت، بیروت، دارالثّقلین.
7- الجزایری، نعمت­الله(1429)، الانوار النعمانیه، لبنان، دارالقاری.
8- جعفربن محمّد(ع)(1344)، مصباح الشّریعه و مفتاح الحقیقه، شارح عبدالرّزاق بن محمّد هاشم گیلانی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
9- حرّ عاملی، محمّدبن­حسن(1409)، وسائل الشّیعة، قم، مؤسّسة آل البیت لإحیاء التّراث.
10-    دفتری، فرهاد(1386)، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‎ای، تهران، نشر و پژوهش فرزان.
11-    زرّین­کوب، عبدالحسین(1379)، تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ هشتم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
12-    ____________(1373)، باکاروان حلّه، چ هشتم، تهران، انتشارات علمی.
13-    شهرستانی، محمّدبن­عبدالکریم(1361)، الملل و النحل، تصحیح سیّد محمّدرضا جلالی‌نائینی، ترجمة مصطفی خالقداد، تهران، نشر اقبال.
14-    فارابی، ابونصر(۱۳۵۴)، آراء اهل‌ المدینة الفاضله، ترجمة جعفر سجّادی، تهران، انتشارات رز.
15-    فیروز، شیرزمان(1371)، فلسفة اخلاقی ناصرخسرو و ریشه­های آن، انتشارات مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
16-    ک‍ت‍اب‌ م‍ق‍دّس‌، ع‍ه‍د ج‍دی‍د، ف‍ارس‍ی‌(1381)، ت‍رج‍م‍ة‌ ان‍اج‍ی‍ل‌ ارب‍ع‍ه‌ "چ‍ه‍ار ان‍ج‍ی‍ل" م‍ت‍ی‌، م‍رق‍س‌، ی‍وح‍ن‍ا، ل‍وق‍ا، ت‍رج‍م‍ه‌، ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات‌ و ت‍وض‍ی‍ح‍ات‌ م‍ح‍مّ‍دب‍اق‍ر اس‍م‍اع‍ی‍ل‌­ح‍س‍ی‍ن‍ی‌ خ‍ات‍ون‌آب‍ادی‌، ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ رس‍ول‌ ج‍ع‍ف‍ری‍ان‌، ویرایش دوم، ت‍ه‍ران‌، نشر ن‍ق‍طه‌.
17-    مجلسی، محمّدباقر(1351)، بحار الانوار، تصحیح محمّدباقر بهبودی، ترجمة محمّد کمره‎ای، تهران، نشر اسلامیّه.
18-    م‍ح‍م‍ّدح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ب‍اق‍ر(1390)، ج‍واه‍رال‍ک‍لام‌ ف‍ی ش‍رح شرایع­الاسلام، ترجمة حجّت‌الله شعرباف اکبری، قم، انتشارات امّ‌القرآن.
19-    متّقی، علیّ­بن­حسام­الدّین(1413)، کنزالعمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ضبطه بکری حیاتی و صححه صفوه السقا، بیروت، مؤسّسه الرساله.
20-    ناصرخسرو(1384)، دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، چاپ ششم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
21-    _______(1355)، وجه دین، تصحیح غلامرضا اعوانی، تهران، انتشارات انجمن فلسفة ایران.
22-    _______(1348)، وجه دین، تهران، انتشارات کتابخانة طهوری.
23-    ناصرخسرو(1384)، خ‍وان‌‌الاخ‍وان، ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و ت‍ح‍ش‍ی‍ة‌ علی اکبرق‍ویم‌، تهران، نشر اساطیر.
24-    _______(۱۳۶۳)، جامع‌الحکمتین، به تصحیح و مقدّمة فارسی و فرانسوی هنری کربن و محمّد معین، ت‍ه‍ران‌، انتشارات طه‍وری‌.
25-    _______(1383)، زادالمسافرین، ت‍ص‍ح‍یح و ت‍ح‍ش‍یة‌ م‍ح‍م‍ّد ب‍ذل‌ال‍رّح‍م‍ن‌، ت‍ه‍ران، نشر اس‍اطی‍ر‏‫‏‏.
26-    نجمی، ناصر و حسین فراهانی(1377)، بلندآوازگان تاریخ ایران(ابومسلم خراسانی)، تهران، نشر علم.
27-    مطهّری، مرتضی(1387)، آشنایی با علوم اسلامی، تهران، انتشارات صدرا.
28-    __________(1372)، عدل الهی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات صدرا.
ب)مقالات:
1- اکبریان، رضا و حسین زمانیها(1386)، «بررسی و تحلیل نظریة مثل و جایگاه آن از دیدگاه افلاطون و ملّاصدرا»، مجلّة نامة مفید، شمارة 59، اردیبهشت، صص124-103.
2-تاجبخش، پروین(1381)، «بازتاب افکار اسماعیلیه در آثار ناصرخسرو»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارة 164، زمستان، صص103-95.
3- دزفولیان، کاظم و اطهر تجلّی اردکانی(1387)، «ناصرخسرو و معتزله»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 57، صص128- 105.
4- شهیدی، سیّدجعفر(1353)، «افکار و عقاید کلامی ناصرخسرو»، مجلّة یغما، شمارة 317، بهمن، صص645-638 .
5- کربن، هانری(1388)، «نقد آرای محمّد زکریّای رازی در جامع­الحکمتین ناصرخسرو»، ترجمة شهروز خنجری، مجلّة معارف، شمارة 69، آذر و اسفند، صص153-145.
6- مسکوب، شاهرخ(1367)، «منشأ و معنای عقل در اندیشة ناصرخسرو»، مجلّة ایران­نامه، شمارة26، زمستان، صص؟.
7- محقّق، مهدی(1374)، ابوحنیفه و ادب فارسی، نامة فرهنگستان، س1، ش4، زمستان، صص329-302.
8- نبی­لو، علیرضا(1390)، «معارضه­های فلسفی ناصرخسرو در زادالمسافرین»، فصل­نامة علمی- پژوهشی دانشگاه قم، شمارة 47، صص195-170.
9- یارشاطر، احسان(1330)، افسانة خلقت مانوی، مجلّة یغما، مرداد و شهریور، شمارة 39 و 40، صص186-171.