انتساب طریق‌التّحقیق به حکیم سنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیاردانشگاه آزاد اسلامی سنندج

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد

10.29252/kavoshnameh.19.36.63

چکیده

 حکیم سنایی غزنوی(529- 467 هـ) بدون تردید از استادان مسلّم شعر فارسی در قرن­های گذشته است. او اوّلین شاعری است که به صورت جدّی مباحث کلامی، حکمی و عرفانی را وارد شعر فارسی کرد. هم محتوای مثنوی را دگرگون کرد، هم محتوای قصیده و غزل را. شاید این گفته اغراق نباشد که در تاریخ شعر فارسی تا به امروز شاعران اندکی چون او توفیق این تغییر سبک را داشته­اند. همین مسئله باعث شد که آثار او، بویژه: حدیقة‌الحقیقة، قصاید و غزلیاتش، هم از لحاظ زبانی و هم از لحاظ فکری و محتوایی مورد استقبال و پیروی بسیاری از شاعران مطرح ادب فارسی، چون: نظامی، خاقانی، سعدی، عطّار و مولوی قرار بگیرد. با وجود پژوهش‌های فراوانی که بر روی آثار سنایی صورت گرفته، هنوز ابهاماتی در زندگی، آثار و حوادث تاریخی حیات او وجود دارد. آثاری به او نسبت داده شده که در صحّت آنها تردیدهای جدّی مطرح است. یکی از آثار منتسب به سنایی، مثنوی طریق‌التّحقیق است. فرضیة نگارندگان مقاله این است که این منظومه از آنِ سنایی نیست. با توجّه به دلایل گوناگون، از جمله منابع کتابخانه­ای و دلایل سبک­شناسی، دلایل کلامی، وجود تناقض در ابیات آخر منظومه، چون مطرح شدن سال سرودن منظومه به صراحت براساس حساب جمل، مجرّد بودن سنایی و تأهّل صاحب طریق‌التّحقیق، نتیجه­ای که از این پژوهش حاصل آمده گویای این نکته است که مثنوی طریق‌التّحقیق به هیچ‌وجه نمی­تواند از آنِ سنایی باشد. و البتّه بدیهی است که نویسندگان این مقاله هیچ اظهار نظری دربارة سرایندة اصلی مثنوی طریق‌التّحقیق نمی­کنند؛ زیرا این کار، مستلزم پژوهشِ مستقلِّ دیگری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Is Sanaei the Author of Tariq al Tahqiq?

نویسندگان [English]

  • jamal ahmadi 1
  • sara zamani 2
1 assistant professor of azad university,sanandaj
2 MA student
چکیده [English]

Hakim Sanaei Ghaznavi is undoubtedly the undisputed masters of Persian poetry in the past. He is the first who seriously inserted theological and mystical discussion into Persian poetry. He has changed the content of not only ode but Masnavi and sonnet. It is not an exaggeration to date in the history of Persian poetry that a few poets like him had a change of style. Therefore, his works, especially, Hadighatol Haghighah, his sonnets and odes, have been followed in terms of both intellectual language acceptance and adherence by so many great poets of Persian literature, such as Nezami, Khaghani, Saadi, Attar and Molavi. Despite much research has been conducted on his works, there are some uncertainties about his life, historical events and works. There are some works which have been attributed to him but with serious doubts. For example, Masnavi Tariq al Tahghigh is one of those works attributed to be anonymous. The authors believe that the Masnavi does not belong to Sanaei. The results taken from the present study show that the Masnavi Tariq al Tahghigh by no means could it be anonymous. It should be noted however, that the authors have no comment on the author of the Masnavi and it needs independently work and research

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hakim Sanai
  • Tariq al Tahghigh
  • Hadighatol Haghighah
  • stylistically
الف)کتاب‌ها
1- اذر بیگدلی، لطفعلی بیگ(1337)، تذکرة آتشکده، به کوشش سیّدجعفر شهیدی، تهران، مؤسّسة نشر کتاب.
2- اسماعیل پاشا(بی تا)، ایضاح‌المکنون فی‌الذّیل علی کشف‌الظّنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت، دارالاحیا التّراث العربی.
3- آتش، احمد(1388)، ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی، ترجمة علیرضا مقدّم، تهران، دانشگاه الزّهرا(س)، انتشارات خانة کتاب.
4- حسینی، مریم(1393)، ریشه­های زن‌ستیزی در ادبیّات کلاسیک فارسی، تهران، نشر چشمه.
5- خلیلی، خلیل‌الله(1315)، احوال و آثار حکیم سنایی، کابل، انتشارات بهمن.
6- رازی، امین احمد(1378)، تذکرة هفت اقلیم، با تصحیح و تعلیقات و حواشی محمّدرضا طاهری(حسرت)، تهران، انتشارات سروش.
7- رضازادة شفق، صادق(1372)، تاریخ ادبیّات ایران، تهران، انتشارات بهمن.
8- ریپکا، یان، و اتا کار کلیما و ایرژی بچکا(1370)، تاریخ ادبیّات ایران، ترجمة کیخسرو کشاورزی، تهران، انتشارات گوتنبرگ و جاویدان خرد.
9- سمرقندی، دولتشاه(1382)، تذکرة‌الشّعراء، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران، نشر اساطیر.
10- سنایی، ابوالمجد مجدود(1374)، حدیقة‌الحقیقة، به تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
11- -----------------(1382)، حدیقة‌الحقیقة، به تصحیح مریم حسینی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
 
12- سنایی، ابوالمجد مجدود(1380)، دیوان، به تصحیح محمّدتقی مدرّس‌رضوی، تهران، انتشارات سنایی.
13- -----------------(1387)، دیوان، به تصحیح محمّد بقایی(ماکان)، تهران، نشر اقبال.
14- -----------------(1389)، دیوان، به تصحیح مظاهر مصفّا، تهران، نشر زوّار.
15- -----------------(1384)، مثنوی‌های سنایی، به تصحیح محمّدتقی مدرّس‌رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16- -----------------(1379)، مکاتیب سنایی، به کوشش نذیر احمد، تهران، انتشارات بنیاد موقوفات محمود افشار.
17- سیف، عبدالرّضا و غلامحسین مراقبی(1389)، مثنوی­های سنایی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
18- شفیعی کدکنی، محمّدرضا(1372)، تازیانه‌های سلوک، تهران، نشر آگه.
19- صفا، ذبیح‌الله(1371)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج2، تهران، انتشارات فردوس.
20- علیشیر نوائی، امیرعلی(1363)، تذکرة مجالس‌النّفائس، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران، چاپ گلشن.
21- فروزانفر، بدیع‌الزّمان(1369)، سخن و سخنوران، تهران، نشر خوارزمی.
22- فریور، حسین(1352)، تاریخ ادبیّات ایران و تاریخ شعرا، تهران، انتشارات گلشن.
23- قشیری، ابوالقاسم(1374)، ترجمة رساله قشیریه، به تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
24- مولوی، جلال‌الدّین(1372)، مثنوی معنوی، به تصحیح محمّد استعلامی، تهران، نشر زوّار.
25- نخجوانی، احمد(؟)(1381)، مثنوی طریق‌التّحقیق، با تصحیح حواشی و تاریخ متن بو اوتاس، ترجمة غلامرضا دهبد، تهران، انتشارات سروش.
26- نعمانی، شبلی(1363)، شعر‌العجم یا تاریخ شعرا و ادبیّات ایران، ترجمة سیّد محمّدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
27- نفیسی، سعید(1363)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران، انتشارات فروغی.
28- هدایت، رضاقلی‌خان(بی­تا)، تذکرة ریاض‌العارفین، تهران، انتشارات کتابفروشی محمودی.
29- --------------(بی­تا)، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، انتشارات امیرکبیر.
30- ی. دِ بروین(1378)، حکیم اقلیم عشق، ترجمة مهیار علوی مقدّم و محمّد جواد مهدوی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
31- --------(1378)، شعر صوفیانة فارسی، ترجمة مجد‌الدّین کیوانی، تهران، نشر مرکز.
ب)مقالات
1- احمدی، جمال و اصغر دادبه(1392)، «حدیقة ‌الحقیقة»، دایــرة‌المـعارف بزرگ
اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، نشر دایرة‌المعارف، ج20، صص298- 288.
2- احمدی، جمال(1391)، «رسالة قشیریه و تأثیر آن بر یکی از متون صوفیانه قرن دهم»، مندرج در ادبیّات عرفانی دانشگاه الزّهرا(س)، شمارة 10، پاییز و زمستان، صص21-7.
3- همایون، سرور( 1383)، «مثنوی طریق‌التّحقیق از کیست؟»، مجلّة فرهنگستان، 6/4، صص108– 98.
ج)سایر منابع
1- قشیری، ابوالقاسم، تفسیر لطایف‌الاشارات، برگرفته از سایت  www.altafsir.com.
د) منابع لاتین
1- Utas, Bo, A Persian Sufi Poem: Vokabulary and Terminology, 1978, Curzon Press Ltd, London and Malmo.