آذر برزین در متون پهلوانی پس از شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضوهیئت علمی دانشگاه حضرت نرجس (س)

10.29252/kavoshnameh.19.36.9

چکیده

آذربرزین پسر فرامرز، یکی از یلان نامدار منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه است. برای نخستین بار در بهمن‌نامه است که آذربرزین بدون هیچ مقدّمه‌ای وارد داستان می‌شود و پس از کین‌خواهی از بهمن، دیگر سخنی از او به میان نمی‌آید. در منظومه‌های دیگری مانند فرامرزنامۀ بزرگ و شهریارنامه، روایت‌هایی دربارۀ چگونگی آشنایی فرامرز با مادر آذربرزین آمده و در منظومۀ اخیر، حتّی آیندۀ آذربرزین نیز پیش‌بینی شده است. در برخی طومارهای نقّالی و برخی روایات شفاهی شاهنامه روایات متعدّدی از سرگذشت آذربرزین نیز هست که اگرچه در ساختار داستان با روایت بهمن‌نامه برابری دارند، امّا افزوده‌های دیگری نیز در این دسته روایات دیده می‌شود که اگر ریشه در روایات کهن نداشته باشند، بیانگر شهرت داستان‌های فرامرز و به تبع او فرزندش آذربرزین، در میان تودۀ مردم بوده است.
در این مقاله به بررسی مجموعه روایاتی که در ادب پهلوانی، دربارۀ آذربرزین از آغاز تولّد تا پایان زندگیش آمده می‌پردازیم؛ سپس نشان می‌دهیم که مهمترین خویشکاری آذربرزین در ادب پهلوانی ایران، نبرد با بهمن پادشاه کیانی است و پس از ادای این وظیفه، این پهلوان از صحنۀ داستان‌های ملّی خارج می‌شود و به تبع آن، سیر روایات پهلوانی نیز به پایان می‌رسد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Azar Burzin in Literary Heroic Epics

نویسنده [English]

  • reza ghafouri
member of narjes university
چکیده [English]

Azar Burzin, the son of Faramarz, is one of the famous heroes in epic texts after Shahname. In Bahman Name for the first time he appears without any introduction in the story and then after taking revenge on Bahman he disappears. In other epics like great Faramarz nameh and Shahriyar Name, stories about how Faramarz got familiar with Azar Burzin’s mother and even in Shahriyar Name, Azar Burzin future is predicted. Furthermore, in some narrations carried out by narrators of Shahnameh and some of folklores, various points about his life have been stated. Although in all these narrations about Azar Burzin one can find a structure similar to the story structure of Bahman Nameh, some additions have been made which have no realities in old narrations. However, these indicate that Faramarz and his son Azur Barzin have been famous among the people.
In this article, the author has tried to study the narrations of Azur Barzin from his birth to his death and paid particular attention to his war with Bahman Shah.
After this accomplishment done by Azar Burzin, the author has concluded how Azar Burzin as a hero disappears from the national stories and in turn the stories about heroic events got finished.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Azar Burzin
  • Faramarz
  • Bahman
  • Shahryar Name
  • Faramarz Name"
- اسدی‌توسی(1354)، گرشاسب‌نامه، به‌کوشش حبیب یغمایی، تهران، انتشارات طهوری.
2- انجوی شیرازی، سیّدابوالقاسم( 1369)، فردوسی‌نامه، تهران، انتشارات علمی.
3- ایرا‌نشان بن ابی‌الخیر(1370)، بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران، انتشارات مؤسّسة علمی و فرهنگی.
4- بلعمی، ابوعلی(1386)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمّدتقی بهار و محمّد پروین گنابادی، تهران، نشر هرمس.
5- بیغمی، محمّد(1381)، داراب‎نامه، تصحیح ذبیح‎الله صفا، تهران، انتشارات مؤسّسة علمی و فرهنگی.
6- پاتر، آنتونی(1384)، نبرد پدر و پسر در ادبیّات جهان، ترجمة محمود کمالی، تهران، نشر ایدون.
7- ثعالبی، عبدالملک بن محمّد(1368)، تاریخ ثعالبی، ترجمة محمّد فضایلی، تهران، نشر نقره.
8- جیحونی، مصطفی(1381)، حماسه‌آفرینان شاهنامه، تهران، انتشارات شاهنامه‌پژوهی.
9- داستان پتیاره(1394)، هفت منظومة حماسی، تصحیح رضا غفوری، تهران، انتشارات میراث مکتوب.
10- داستان رستم و سهراب(1369)، نگارش مرشد عبّاس زریری، به کوشش جلیل دوستخواه، تهران، نشر توس.
11- رستگارفسایی، منصور(1379)، اژدها در اساطیر ایران، تهران، نشر توس.
12- رستگارفسایی، منصور(1388)، فرهنگ نام‌های شاهنامه، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
13- رستم‌نامه(1387)، تصحیح محمّد بهشتی، تهران، انتشارات پیری.
14- سیستانی، ملک شاه حسین(1389)، احیاءالملوک، به‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران، انتشارات مؤسّسة علمی و فرهنگی.
15- صفا، ذبیح‌الله(1354)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
16- طبری، ابوجعفر محمّدبن جریر(1384)، تاریخ الرّسل و الملوک، ترجمة صادق نشات، تهران، انتشارات مؤسّسة علمی و فرهنگی.
17- طرسوسی، ابوطاهر محمّد(1374)، داراب‌نامه، به‌کوشش ذبیح الله صفا، تهران، انتشارات مؤسّسة علمی و فرهنگی.
18- طومار شاهنامة فردوسی(1381)، به کوشش هاشمی، احمد و سیّد مصطفی سعیدی، تهران، انتشارات خوش‌نگار.
19- طومار کهن شاهنامة فردوسی(1390)، به کوشش جمشید صداقت‌نژاد، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
20- طومار نقّالی شاهنامه(1391)، به کوشش سجّاد آیدنلو، تهران، نشر به‌نگار.
21- عناصری، جابر(1387)، شناخت اساطیر ایران بر اساس طومار نقّالان، تهران، انتشارات سروش.
22- عنبرسوز، مریم(1390)، زن در ایران باستان، تهران، انتشارت روشنگران و مطالعات زنان.
23- فرامرزنامة بزرگ(1394)، به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران، نشر سخن.
24- فردوسی، ابوالقاسم(1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
25- فرنبغ دادگی(1380)، بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران، انتشارات توس.
26- گریمال، پیر(1378)، فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمة احمد به‌منش، تهران، انتشارات امیرکبیر.
27- لطفی‌نیا، حیدر(1388)، حماسه‌های قوم کُرد، تهران، انتشارات سمیرا.
28- مزداپور، کتایون و مهران افشاری(1385)، تازه به تازه نو به نو: مجموعه مقالات دربارة اساطیر، فرهنگ مردم و ادبیّات عامّة ایران، تهران، نشر چشمه.
29- مجمل‌التّواریخ و القصص(1383)، تصحیح محمّدتقی بهار، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
30- مختاری، محمّد(1393)، اسطورة زال، تهران، انتشارات توس.
31- مسکویه، ابوعلی(1369)، تجارب‌الامم، ترجمة ابوالقاسم امامی، تهران، انتشارات سروش.
32- مشکین‌نامه(1386)،  به اهتمام داوود فتح‌علی بیگی، تهران، نشر نمایش.
33- نثر نقّالی شاهنامه(1394)، تصحیح رضا غفوری، شیراز، انتشارات سیوند.
34- ندیم، مصطفی(1376)، گرشاسب در پویة ادب فارسی، شیراز، نشر ایرا.
35- نیبرگ، هنریک سموئل(1381)، دستورنامة پهلوی، تهران، نشر اساطیر.
36- هفت لشکر(1377)، تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
37- یوسفی، غلام‌حسین(1373)، فرّخی سیستانی، بحثی در شرح احوال و روزگار و شعر او، تهران، نشر علمی.
ب) مقالات
1- افشاری، مهران(1387)، «روایت کشتن اژدها و ازدواج با دختر»، تازه به تازه نو به نو، تهران، نشر چشمه، صص129-127.
2- آیدنلو، سجّاد(1383)، «بررسی فرامرزنامه»، نامة پارسی، تهران، سال نهم، شمارة دوم، صص198- 176.
3- آیدنلو، سجّاد(1387)الف، «پیشینة مکتوب و چندصدسالة برخی روایات مردمی- شفاهی شاهنامه»، سال هفتم، شمارة 24 و 25، صص83- 74.
4- ---------(1387)ب، «چند بن‌مایه و آیین مهمّ ازدواج در ادب حماسی ایران»، جستارهای ادبی، شمارة 160، صص23-1.
5- ---------(1386)، «رزم‌افزار موروثی و سنگین پهلوان در سنّت حماسی ایران»، شاهنامه‌پژوهی، دفتر دوم، مشهد، آهنگ قلم، صص41- 31.
6- خالقی‌مطلق، جلال(1372)، « ببر بیان»، مندرج در گل‌رنج‎های کهن(برگزیدة مقالات دربارة شاهنامة فردوسی)، به کوشش علی دهباشی، تهران، نشر مرکز، صص342-275.
7- -------------(1361)، «فرامرزنامه»، ایران‌نامه، آمریکا: سال 1، شمارة پاییز، صص 22-45.  
8- روح‌الامینی، محمود(1374)، «ساختار اجتماعی ازدواج‌های شاهنامه»، نمیرم از این پس که من زنده‌ام، به کوشش غلامرضا ستوده، تهران، دانشگاه تهران، صص806- 793.
9- سرکاراتی، بهمن(1385)الف، «بازشناسی بقایای افسانة گرشاسب در منظومه‌های حماسی ایران»، سایه‌های ‌شکار  شده، تهران، انتشارات طهوری، صص 286- 251.
10- -------------(1385)ب، «سلاح مخصوص پهلوان در روایات حماسی هند و اروپایی»،  سایه‌های شکارشده،  تهران، انتشارات طهوری، صص390- 363.
11- مشتاق مهر، رحمان و سجّاد آیدنلو(1386)، «که آن اژدها زشت پتیاره بود»، گوهرگویا، سال اوّل، شمارة 2، صص169-143.
ج) نسخه‌های خطّی
1- شهریارنامه(بی‌تا)، دستنویس کتابخانة ملّی، به شمارة 1757869.
2- عطایی(بی‌تا) الف، برزونامة جدید، نسخة کتابخانة مجلس شورای اسلامی، به شمارة 62855.
3- ----(بی‌‌تا)ب، برزونامة ‌جدید، دست‎نویس ‌کتابخانة ‌پاریس به شمارة 1189.
4- ----(بی‌‌تا)ج، برزونامة جدید، نسخة آنکتیل دوپرون، به شمارة R.9 .804.