سره‌گرایی؛ کوششی ذوقی یا واکنشی اجتماعی؟
دکتر یدالله جلالی پندری، عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در شصت و یکمین نشست ماهانه این فرهنگستان با موضوع «سره‌گرایی، کوششی ذوقی یا واکنشی اجتماعی» سخنرانی کرد. دکتر جلالی پندری در ابتدای سخنان خود، با اشاره به تعاملات انسانی و به تبع آن تعاملات زبانی اظهار کرد: همانگونه که جوامع انسانی در تعامل با یکدیگر قرار می‌گیرند، زبان انسان‌ها نیز در این تعاملات وارد می‌شود؛ به‌گونه‌ای که کمتر زبانی را می‌توان زبان خالص (سره) و بدون واژه‌های وام گرفته‌شده از زبان دیگر دانست. وی در ادامه به برخی از دلایل وام‌گیری زبان‌ها از یکدیگر و همچنین وضعیت زبان فارسی در این زمینه اشاره کرد و افزود: گاهی این وام‌ها به ضرورت نیازهای صنعتی صورت می‌گیرد؛ یعنی نامی یا اصطلاحی به‌همراه ابزاری از زبانی به زبان دیگر راه پیدا می‌کند. گاه ضرورت‌های اندیشگی و یا واکنش‌های اجتماعی این واژه‌های وام گرفته‌شده را وارد زبان می‌سازند. گاهی بر اثر تغییرات سیاسی و عقیدتی زبانی بر زبان دیگر مسلط می‌شود و به مرور زمان زبان غالب بسیاری از واژه‌های خود را در زبان مغلوب رواج می‌دهد. دکتر جلالی پندری در ادامه با بیان اینکه آنچه در زبان فارسی دیده می‌شود، مجموعه‌ای از این عناصر است، گفت: برخی از واژه‌ها به ضرورت نیازهای علمی و صنعتی به زبان فارسی راه پیدا کرده‌اند، برخی همراه با افکار و اندیشه‌ها و علوم مختلف از سرزمینی دیگر به ایران آمده‌اند و برخی نیز بر اثر غلبه زبان دیگر با زبان فارسی آمیخته شده‌اند. این عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه به تلاش‌هایی که در زمینه بهره‌گیری از واژگان فارسی سره انجام پذیرفته است، اشاره کرد و گفت: در طول تاریخ زبان فارسی کوشش‌هایی برای استفاده از واژگان فارسی خالص (سره) به ضرورت‌های مختلف صورت گرفته است. شاید نخستین ضرورت، معادل‌یابی برای واژه‌های قرآنی و علومی همچون پزشکی باشد. اما بعدها بعضی از جریان‌هایی که با زبان خلفای بغداد در تعارض بودند، کوشیدند تا از ورود واژگان عربی به آثار اندیشمندان خود جلوگیری کنند. گاهی نیز شاعران و نویسندگان، به‌عنوان یک تفنن ادبی، که خود نوعی هنجارگریزی و آشنایی‌زدایی هنری به شمار می‌آید، کوشیدند اشعاری به فارسی خالص (سره) بسرایند یا کتاب‌های منثور خود را از واژه‌های غیرفارسی برکنار دارند. پس از آن دکتر جلالی پندری به بررسی سره‌گرایی در دوران متأخر و به‌ویژه از دوره مشروطه به بعد پرداخت و گفت: در دوران مشروطه ناسیونالیسم سیاسی باعث ناسیونالیسم زبانی شد و تعدادی از شاعران و نویسندگان، و بیشتر نویسندگان، برای اظهار ارادت به ناسیونالیسم سیاسی، از راه ناسیونالیسم زبانی وارد شدند و آثار خود را به فارسی خالص (سره) نوشتند. برخی از این کوشش‌ها جنبه‌ای ذوقی داشت، اما بسیاری از آن‌ها واکنشی اجتماعی به شمار می‌رفت. وی در ادامه به ارائه توضیحاتی در باب مسائل مربوط به سره‌گرایی و عوامل دخیل در آن و روند شکل‌گیری آن در جامعه پرداخت.