اضطرابهای هستی شناسانه ناصرخسرو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه لرستان

2 عضو هیات علمی دانشگاه لرستان

چکیده

ناصرخسرو(394-481 ه.ق.) بیش و پیش از آنکه شاعر باشد، فیلسوف، استاد اخلاق و کلامیِ ژرف­اندیشی است که تمام همّ او بیم­دادن مخاطبان به پرهیز از ظاهربینی و تأکید بر ضرورت تأمّل و ژرف­نگری در امور عالم بوده است. هدف اصلی ناصرخسرو از سرودن اشعار، توجّه­دادن به تحوّل و استعلای شخصیّت انسان است. وی معتقد است انسان موجودی است که ماهیّتش از قبل مشخص نیست ومی­تواند براساس «آزادی» و «انتخاب» به وجود واقعی خود دست پیدا کند. او انسان را مسئول اعمال خویش می­داند و سعی می­کند وی را نسبت به این مسئولیّت، حسّاس و نگران کند. فیلسوفان اگزیستانسیالیست نیز نگاهی کم و بیش مشابه ناصرخسرو به انسان و مسائل او دارند. «نگرانی» و «دلهره» (Anguish , Anxiety) از اصول مهم اگزیستانسیالیسم محسوب می­شود؛ زیرا از نظر آنان، دلهره و نگرانی باعث حرکت و استعلای انسان می­گردد. نگرانی­های اساسی مطرح در مکتب اگزیستانسیالیسم عبارتند از نگرانی آزادی(Anguish of Freedom)، نگرانی بودن (Anguish of Being) و نگرانی در قبال «اینجا» و «اکنون» (Anguish Before Here And Now). در این مقاله سعی شده است تامسائل اصلی مطرح در مکتب اگزیستانسیالیسم با نگرانی­های موجود در دیوان ناصرخسرو مقایسه و بررسی شود و علاوه بر این موارد، نوع خاصّی از نگرانی که می­توان آن را با ملاحظاتی، «نگرانی از طبیعت» نامید، در دیوان ناصرخسرو وجود دارد که در جنب دیگر موارد، در این مقاله مورد بررسی قرار می­گیرد.آنچه از این بررسی و پژوهش به دست آمد حاکی از آن است که آراء ناصرخسرو شباهت­های چشمگیری با اندیشه­ها و آراء فیلسوفان اگزیستانسیالیسم دارد؛ بویژه از حیث اضطراب­های هستی­شناسانه و دلهره نسبت به موقعیّت و سرنوشت انسان.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Naser Khosrow and the Sense of Humanistic Anguishes

نویسندگان [English]

  • Kianoosh Daniyari 1
  • Ali Noori 2
1 phD condidate university of lorestan
2 phD lorestan university
چکیده [English]

Naser Khosrow more than anything else is a philosopher, a master of ethic and a literary figure with thoughtful ideas. He urges the people to think deeply about the universe and emphasizes on thoughtful ideas about nature. The main aim of Nasser Khosrow in his poems is to aware people to the evolutionary trend of human personality and its transcendental nature. He believes that human is a creature whose identity is not determined and he can gain his own real essence based on “Freedom” and “choice”. His Divan mainly advises the audience to move toward the path of transcendence. He considers human responsible and tries to make him sensitive and worry about this responsibility. More or less, the Existentialist philosophers have the same views to human. A sense of anguish is also important to Existentialists. They believe in such idea as the cause toward enrichment and transcendence. According to existentialism the most fundamental anguishes are: anguish of freedom, anguish of being, anguish of possibility, and anguish of time and place. In the present article an attempt is made to compare the views offered by Naser Khosrow with ones provided by Existentialists

الف) کتاب ها
1-                                                                                                                                                                                                              احمدی، بابک(1384)، هایدگر و پرسش بنیادین، چاپ سوم، تهران، نشر مرکز.
2-                                                                                                                                                                                                              ________ (1384)، سارتر که می‌نوشت، تهران، نشر مرکز.
3-                                                                                                                                                                                                              افتخارزاده، محمدرضا( 1376)، شعوبیه،ناسیونالیسم ایرانی، قم دفتر نشر معارف. 
4-                                                                                                                                                                                                              بارت، ویلیام(1362)، اگزیستانسیالیسم چیست؟؛ ترجمة منصور مشکین پوش، چاپ دوم، تهران، انتشارات آگاه.
5-                                                                                                                                                                                                              برتلس، یوگنی ادواردویچ(1348)، «ناصرخسرو و اسماعیلیان»، ترجمة یحیی آرین پور تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
6-                                                                                                                                                                                                               بلاکهام، هرولد جان (1385)، شش متفکّر اگزیستانسیالیست ترجمة محسن حکیمی، تهران، نشر مرکز.
7-                                                                                                                                                                                                              تهرانی، آقابزرگ(1390 ق.)، «طبقات اعلام­الشیعه» (جلد۲) تحقیق، على‏نقى منزوى، بیروت، دارالکتاب العربى.
8-                     حافظ، شمس­الدّین محمّد(1376)، دیوان حافظ، به تصحیح سیّد ابوالقاسم انجوی شیرازی، چاپ ششم، تهران، جاویدان.
9-دشتی، علی(1386)، تصویری از ناصرخسرو، به کوشش مهدی ماحوزی، چاپ دوم، تهران، زوّار.
10- سارتر، ژان پل(1389)، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر؛ ترجمة مصطفی رحیمی، چاپ سیزدهم، تهران، نیلوفر. 
11-________ (1384)، بودلر؛ ترجمة دل آرا قهرمان. – تهران ، انتشارات سخن.
12- صفا، ذبیح­الله(1377)، دلیران جانباز، تهران، فردوس.
13- ________ (1378)، تاریخ ادبیّات در ایران(جلد نخست)، چاپ دهم، تهران،انتشارات فردوس.
14- قبادی، حسینعلی(1388)، آیین آینه، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
15- محقق، مهدی(1374)، تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16- ممتحن،حسینعلی(1370)، نهضت شعوبیه، تهران، امیرکبیر.
17- مولوی، جلال­الدّین محمّد(1363)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران، نشر امیرکبیر.
18- ناصرخسرو(1384)، خوان الاخوان، بامقدمه، حواشی، تراجم، اعلام، به خامه ع. قویم، تهران، اساطیر.
19-________ (1387)، دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
20-________ (1380)،گشایش و رهایش، تصحیح و مقدّمة استاد سعید نفیسی، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران، اساطیر.
   21- نوالی، محمود(1374)، فلسفه­های اگزیستانس و اگزیستانسیالیسم تطبیقی، تبریز، دانشگاه تبریز.
22- نیچه، فردریش ویلهلم(1386)، چنین گفت زرتشت؛ ترجمة مسعود انصاری، چاپ هشتم، تهران، جامی.
23- هالینگ دیل، ر.ج(1370)، مبانی و تاریخ فلسفة غرب، ترجمة عبدالحسین آذرنگ، چاپ سوم، تهران، کیهان.
24- ________(1386)، هستی و زمان، ترجمة سیاوش جمادی، تهران، ققنوس.
ب) مقالات
1- آیتی، عبدالمحمد(۱۳۴۹)، شعوبیه، آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، دورة 40، شمارة 4، صص9-6.
2- جعفریان، رسول(1375)، «شعوبیگری و ضدّ شعوبیگری در ادبیّات اسلامی» نشریه، اطلاع رسانی و کتابداری » آینه پژوهش »  - شماره 38 ، 19 - 33.
3- غلامرضایی، محمّد و همکاران(1390)، «از کلام­محوری تا هرمنوتیک کلاسیک با تأمّلی بر آثار منثور ناصرخسرو»، پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا) ، ش 5(4 (پیاپی 20)) صص31-64.
4- فرزاد، عبدالحسین(1384)، « نقد و بررسی اندیشة خردگرایی و آزاد اندیشی در شعر متنبی شاعر عرب و ناصر خسرو قبادیانی»، مجله پژوهش­نامة دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی » بهار و تابستان، شماره 45 و 46 ،صص 175 -188.
5- فرّوخ، عمر(1362)، «اخوان الصفا»، ترجمة علی محمد کاردان، تاریخ فلسفه در اسلام، تألیف م.م. شریف، جلد اوّل، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، صص 407-435 .
6- محسنی، مرتضی و آتنا ریحانی(1390)، «مقایسه مفهوم انسان در اندیشه­های ناصرخسرو و فلوطین» کهن نامة ادب پارسی سال دوم،  شماره 2 (پیاپی 4)،صص113-97.
7-________ (1390)، «برخی از اصطلاحات فلسفی در شعر ناصر خسرو»، ادبیّات و زبانها » پژوهشنامة زبان و ادبیّات فارسی » بهار 1390 - شماره 9، صص 1 تا 16 .
9- ______ (1353)، نهضت شعوبیه و نتایج سیاسی و اجتماعی آن، « بررسی-های تاریخی » خرداد و تیر 1353 - شماره 51 ، صص171 -ا 204 .
10- نظری، جلیل و ذبیح­اله فتحی فتح، «تاثیر زروانیسم بر ناصرخسرو قبادیانی»،نشریه اندیشه های ادبی،تابستان 1389،دوره 2،شماره 4، صص57-55.
11-نودهی، کبری(1388)، «ناصرخسرو و سنایی پیشگامان روشن­نگری و روشنگری در ایران»، فصلنامة علمی- پژوهشی علوم و تحقیقات مشهد،دوره 5،شماره 24،صص199-176.
12- وجدانی، فریده(1390)، «سیمای مرگ در شعر فردوسی و ناصرخسرو»، پژوهشنامة ادب غنایی، سال نهم، ش شانزدهم، صص 175-196 .
ج) منابع لاتین
1 – Carlisle, Clare, Kierke gaard, A Guide For The Perplexed, Continuum Publications , 2006.
2 – Olson Robert. G , An Introduction To Existentialism. – New York , Dover Publications , Inc , 1962.
3 – Yeganeh , Farah , Literary Schools, Rahnama Publications , second Edition, 2006.