بررسی تحلیلی جایگاه بلاش بن فیروز در شاهنامه و تاریخ های دوره اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شیراز

10.29252/kavosh.2020.13400.2712

چکیده

یکی از بخش­های چالش­برانگیز شاهنامه، قسمت تاریخی آن است که آیا می­تواند در مطالعات تاریخی مطمح نظر واقع شود یا افسانه­هایی سراپا بشولیده و پریشان است که از آن، طرفی برنمی­توان بست. در این جستار، با مطالعة موردی شخصیّت بلاش و میزان همگونی روایت شاهنامه با تاریخ­های دورة اسلامی، روشن شد که بخش تاریخی شاهنامه نیز می­تواند به عنوان منبعی موثق در کنار دیگر منابع تاریخی لحاظ شود؛ چنانکه جانشینی بلاش در غیاب فیروز، انتقال سلطنت از بلاش به قباد، جایگاه والای سوخرا در دوران پادشاهی بلاش، درخواست آشتی خوشنواز در عهد بلاش، چهار سال پادشاهی بلاش و مردم­داری او هم در شاهنامه و هم در منابع تاریخی آمده است و هم­سویی قابل توجّهی بین شاهنامه و تواریخ عهد اسلامی دیده می­شود.
در عین حال، همان­طور که خود منابع تاریخی نیز در بسیاری از موارد اختلاف نظر دارند، در مواردی از قبیل چگونگی مواجهة قباد با سلطنت برادر کوچکترش، بلاش، چگونگی انتقال مسند قدرت از بلاش به قباد، چگونگی رویارویی سوفرا با خوشنواز و رهاندن قباد و ساخته شدن چند شهر به دست بلاش، بین شاهنامه و متون تاریخی ناهمگونی­هایی دیده می­شود. بنیادی­ترین ناهمگونی این است که بر خلاف روایت شاهنامه که به موجب آن، بدون هیچ تنشی، سلطنت از بلاش به قباد می­رسد، در بیشتر متون تاریخی، قباد با توسل به پادشاه هیاطله، در پی برکناری بلاش برمی­آید، در حالی که این ماجرا در شاهنامه مربوط به بعد از خلع قباد از سلطنت است که برای برکناری برادرش جاماسپ به هیاطله می­گرود و نه مربوط به بلاش.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the position of Balash in Shahnameh and the Islamic Historical texts

نویسندگان [English]

  • Mahmood Rezaei Dasht Arzhaneh 1
  • SEYYEDEH ZAHRA MALEKPOOR 2
1 Associate Professor at Shiraz University
2 Ph.D. Student of Shiraz University
چکیده [English]

One of the most challenging parts of Shahnameh, is historical part,whether it can be considered in historical studies or completely outdated legends that cannot be trusted in historical studies. In this essay, with a case study of Balash and the degree of convergence of the narrative of Shahnameh with the Islamic sources, it became clear that the historical part of Shahnameh can also be regarded as a reliable source along with other historical sources; As succession Balash in the absence of Firouz, the transfer of monarchy from Balash to Ghobad, the supreme position of Sukhra during the reign of Balash, the reconciliation request of Khoshnavaz in Balash period, the four years of the kingdom of Balash and his justice and tolerance,has narrated in both Shahnameh and historical sources, and an interesting Similarity between Shahnameh and the historical Islamic texts is seen. but as historical sources themselves disagree in many cases, the confrontation of Ghobad with the reign of his younger brother, the way of transferring the power from Balash to Ghobad, the confrontation Sufra with Khoshnavaz and the built Several cities by Balash, in Shahnameh and historical texts, there are seen some heterogeneity. But the most fundamental difference is that, contrary to Shahnameh, which, without any tension, monarchy transfer from Balash to Ghbad, in most of the historical texts, Ghobad resorts to Khoshnavaz to overthrow Balash, while this adventure in Shahnameh follows after the reign of Ghobad to‌ removal his brother Gamasp, not Balash.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Balash
  • Shahnameh
  • the Islamic Historical texts

مراجع

الف) کتاب­ها
1. آیدنلو، سجاد(1390)، دفتر خسروان، تهران: سخن.
2. اصفهانی، حمزه. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمة جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
3. ابن‌اثیر، عزالدین. (1384). تاریخ کامل. ترجمة محمد حسین روحانی، چ 3، تهران: اساطیر.
4. ابن‌بلخی. (1374). فارسنامه. تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس شناسی.
5. ابن خلدون، عبدالرحمن. (1375). العبر. ترجمة عبدالحسین آیتی.تهران: پژوهشگاه.
6. ابن مسکویه، ابوعلی. (1369). تجارب الامم. ترجمه ابو القاسم امامی،تهران: سروش.                       
7. یعقوبی، احمد. (1371). تاریخ یعقوبی. ترجمة محمدابراهیم آیتی، چ6، تهران: علمی فرهنگی.      
8. بلعمی، ابوعلی. (1374). تاریخ‌نامه طبری. تصحیح محمد روشن، تهران: سروش.
9. بناکتی، فخرالدین. (1348). تاریخ بناکتی. به کوشش جعفر شعار، تهران: انجمن مفاخر ملی.
10. بیرونی، ابوریحان. (1389). آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت، چ6، تهران: امیرکبیر.  
11. بیضاوی، عبدالله. (1382).  نظام‌التواریخ. تصحیح میر هاشم محدث، ‏تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
12. ثاقب­فر، مرتضی(1387)، شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران، تهران: معین.
13. ثعالبی، عبدالملک. ( 1368). تاریخ ثعالبی. ترجمة محمد فضائلی، تهران: نقره.
14. جلیلیان، شهرام (1396)، تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان، تهران: سمت.
15. جنیدی،فریدون (1358)، زندگی و مهاجرت نژاد آریا.تهران: بلخ. 
16. حسینى قزوینى، شرف‌الدین. (1383). ‏المعجم فی آثار ملوک العجم. تصحیح‏ احمد فتوحى نسب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى. 
17. خوارزمی، ابوعبدالله. (1347). مفاتیح‌العلوم. ترجمة حسین خدیو جم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
18. خوافی، فصیح. (1386). مجمل فصیحی. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، چ6، تهران: اساطیر.
19. خواندمیر، غیاث‌الدین. (1362). حبیب‌السیر. تصحیح محمد دبیر سیاقی، چ 3، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
20. ـــــــــــــــــ . (1372).  مآثر الملوک‏. تصحیح میر هاشم محدث‏، تهران: رسا.
21. دریایی، تورج (1391)، ناگفته­های امپراتوری ساسانیان، ترجمه آهنگ حقانی، محمود فاضلی بیرجندی، تهران: کتاب پارسه.
22. دینوری، ابوحنیفه. (1384). اخبارالطوال. تصحیح محمود مهدوی دامغانی، چ6، تهران: نی.
23. سرکاراتی، بهمن.(1387). سایه­های شکار شده. تهران: طهوری.
24. صفا، ذبیح­الله (1389)، حماسه­سرایی در ایران، تهران: قطره.
25. طبری، محمدبن‌جریر. (1385). تاریخ طبری. ترجمة ابوالقاسم پاینده، چ6، تهران: اساطیر.
26. غفوری، فرزین (1397)، سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسرو انوشیروان، تهران: میراث مکتوب.
27. کریستنسن، آرتور. (1368). ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی، چ6،  تهران: دنیای کتاب.
28. گردیزی، ابوسعید. (1347). زین‌الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
29. ماسه، هانری. (1375)، فردوسی و حماسه ملی، ترجمة مهدی روشن­ضمیر، تبریز: دانشگاه تبریز.
30. مجمل التواریخ و القصص. (1383). تصحیح ملک‏الشعراء بهار، تهران: دنیای کتاب.
31. مرعشى‏، ظهیرالدین. (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. تصحیح محمد حسین تسبیحى‏، تهران: مؤسسه مطبوعاتى شرق‏.
32. مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوائی، چ2، تهران: امیرکبیر.
33. مسعودی، علی‌بن‌حسین. (1365). التنبیه و الاشراف. ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ2، تهران: علمی فرهنگی.
34. مسعودی، علی‌بن‌حسین. (1378). مروج‌الذهب. ترجمة ابوالقاسم پاینده، چ6، تهران: علمی فرهنگی.
35. مسکوب،شاهرخ. (1350)، سوگ سیاوش(در مرگ و رستخیز)، تهران: خوارزمی.
36. .......................... (1384)، ارمغان مور، جستاری در شاهنامه، تهران: نشرنی.
37. مقدسی، مطهربن‌طاهر. (1374). آفرینش و تاریخ. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
38. منهاج سراج. (1363). طبقات ناصرى. تصحیح عبدالحى حبیبى، تهران: ‏دنیاى کتاب.
39. میرخواند، محمد. (1338). روضه‌الصفا. تهران: خیام.
40. نولدکه، تئودور. (بی‌تا). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان. ترجمه عباس زریاب، تهران: انجمن آثار ملی.
 
ب)مقالات:
1. خالقی مطلق، جلال (1390)، «شاهنامه­سرایی در ایران» در فردوسی و شاهنامه­سرایی (گزیده­ای از مقالات دانشنامه زبان و ادبیات فارسی)، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی: 25-37.
2. رضایی دشت­ارژنه،محمود، بیژن­زاده، محمد (1395)، «نقد و بررسی داستان «آن پادشاه جهود که نصرانیان را می­کشت از بهر تعصب» از مثنوی مولوی بر اساس رویکرد بینامتنیت»، متن­پژوهی ادبی، سال 20: ش68: 167-189.
3. زند، زاگرس(1392)، « سبک تاریخ­نویسی شاهنامه فردوسی»، پژوهشنامه ادب حماسی، ش15: 77-99.
4. نحوی، اکبر(1384)، نگاهی به روش­های ارجاع به منابع در شاهنامه، نامه فرهنگستان، 7/4، 32-64.
 
ج) منابع لاتین:
1. Covasji, Davar (1927),” The Historical Epic with articular Reference to the Shahnameh, , No10, Bombay.
2. Shahbazi, Shapour(1991), Ferdowsi(A The journal of k.R Came Oriental Institute Critical Biography), U.S.A, Costa Mesa, California, Mazda Publisher.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار