خاستگاه کرامات اولیا در هستی‌شناسی عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

10.29252/kavosh.2020.12168.2566

چکیده

یکی از موضوع­ های اصلی در تمام تذکره‌ها و مناقب‌نامه‌های صوفیه، کرامات است. کرامات، پدیده‌ه ایی ذاتاً ناشناخته یا کمتر شناخته شده‌اند که از علل خفیة غیبی و فراطبیعی برخوردارند که بشر هر اندازه در علوم و فنون پیشرفت کند، نمی‌تواند به کشف تامّة آن علل نایل گردد. هرچند این پدیده‌های ناشناخته تنها در تصوّف مطرح نیستنده امّا از مهم‌ترین دستاویزهای قشری‌گرایان برای انکار صوفیان بوده­ اند. غفلت از بازشناسی مبانی عرفانی کرامات، بسیاری را به سمت انکار این واقعیّات سوق داده است. این حقیقت گرچه باعث ناشناخته ماندن و غیرقابل تعریف بودنِ کرامات است، امّا می‌توان با تکیه بر مبانی نظری عارفان، با واقعیّت عرفانی کرامات آشنا شد. عرفا عامّة مخاطبان خود را به پذیرش متعبّدانة کرامات فرامی‌خوانده‌اند امّا مبانی خود را نیز در اثبات کرامات بیان داشته‌اند. موطن و خاستگاه اصلی کرامات در منظومة فکری عرفا، بحث گسترده‌ای است ولی می‌توان به طور خلاصه، دو جایگاه اصلی برای آن ترسیم نمود: در عوالم و در اسماء. در این پژوهش به طور مشخص تلاش شده است این دو خاستگاه هستی‌شنانة کرامات، معرفی، بررسی و تحلیل شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Origins of the Kramats of Olia in the mystical ontology

نویسنده [English]

  • Mohammad Roodgar
Assistant Professor, Department of Islamic mysticism, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution
چکیده [English]

Most themes in Sufi anecdotes regard the Kramat of Olia. This means a huge amount of mystical biographies and some Sufi books that can all be categorized under Kramat's Tales. These tales have always been the subject of rejection or acceptance by various groups of their audience. Some of the people who believe in Keramat not only accept the stories but also try to forge Keramat instances in the same format as for Sufi elders. On the other hand, some deny Kramat. Some contemporary scholars have argued about it. They have either openly opposed to it or somehow denied the realism of such anecdotes or imposed limitations on them. In this article, after a review of the motivations for keramat forgeries, it becomes clear that, despite their dignity, it is possible to recognize the Kramat of Olia as mystical realities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kramat of Olia
  • Kramat tales
  • Forgery of Kramat
  • Ebn-e Arabi

الف) کتاب‌ها

ابراهیمی دینانی، غلامحسّین(1366)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، چ2، تهران، حکمت.
ابن‌عربی،  محمدبن علی (بی‌تا)،  مواقع النجوم و مطالع اهلّة الأسرار و العلوم، بیروت، المکتبة العصریه.
ــــــــــ (1418ق)، الفتوحات المکیة فی معرفة الاسرار المالکیة و الملکیة، بیروت، دار احیاء التراث العربیه.
ــــــــــ (1422ق)، تفسیر ابن‌العربی، تحقیق: سمیر مصطفی رباب، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
ــــــــــ (1980م)، فصوص الحکم، با تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، چ2، بیروت، دار الکتب العربی.
ابن‌فارس، احمد(1411ق)، مقاییس اللغه، بیروت، دارالجیل.
آشتیانی، جلال‌الدین(1380)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، چ5، قم، بوستان کتاب.
ــــــــــ (1359معاد جسمانی، شرح بر زادالمسافر ملّاصدرا، چ2، تهران، انتشارات انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
اینس، ابراهیم(1367)، المعجم الوسیط، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بهایی لاهیجی، محمدبن محمد(1372)،رساله نوریه در عالم مثال،تعلیق و تصحیح جلالالدین آشتیانی، چ2، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
پورنامداریان، تقی(1376)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی(تحلیلی از داستان‌های عرفانی، فلسفی ابن‌سینا و سهروردی)، چ2، تهران، علمی و فرهنگی.
جامی، عبدالرحمن‌بن احمد(1370)، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه و تصحیح ویلیام چیتیک، پیش‌گفتار: سیدجلال‌الدین آشتیانی، چ2، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
حسینی طهرانی، محمدحسین(1378)، رسالة لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب، تهران، حکمت.
دهلوی، احمدبن عبدالرحیم(1396)، همعات، تصحیح اسماعیل محمدی، قم، آیت اشراق.
ذکاوتی قراگزلو، علیرضا(1379)، عرفانیات، «تلخیص مقدمه کتاب کشف وجوه الغُرّ لمعانی نظم الدرّ در شرح قصیده تائیه الکبری سروده ابن‌فارض، تألیف شیخ عبدالرزاق کاشانی»، تهران، حقیقت.
رضایی تهرانی، علی(1393)، سیر و سلوک: طرحی نو در عرفان عملی شیعی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
رودگر، محمد(1396)، رئالیسم عرفانی، مقایسه تذکره‌نگاری تصوّف با رئالیسم جادویی با تأکید بر آثار مارکز، تهران، سوره مهر.
سهروردی، شهابالدین یحیی(1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن و نجفقلی حبیبی، چ3، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیدحیدر آملی، حیدربن علی(1384)، جامع الأسرار و منبع الأنوار، تصحیح هنری کربن، چ3، تهران، علمی و فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم(1423ق)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ــــــــــ (1360)، الشواهد الربوبیه، سیدجلال‌الدین آشتیانی، مشهد، المرکز الجامعی للنشر.
ــــــــــ (1354)، المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن فلسفه و حکمت ایران.
ــــــــــ (1366)، تفسیر القرآن الکریم، چ2، قم بیدار.
ــــــــــ (1362)، رسائل فلسفی، تعلیق و مقدمه جلال‌الدین آشتیانی، چ2، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، محمدحسّین(1371)، مجموعه مقالات و پرسش‌ها و پاسخ‌ها، به کوشش هادی خسروشاهی، تهران، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
حسّینی تهرانی، سیدمحمد حسّین(1425ق)، مهر تابان، یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه، چ7، مشهد، انتشارات نور ملکوت.
عفیفی، ابوالعلاء(1380)، شرحی بر فصوص الحکم، ترجمه نصرالله حکمت، تهران، الهام.
فرغانی، سعیدبن محمد(1379)، مشارق الدّراری، شرح تائیه ابن‌فارض، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
قطب‌الدین شیرازی، محمودبن مسعود(1380)، شرح حکمة الاشراق به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تصحیح علی شیروانی، تهران، حکمت.
قیصری، داوود  بن محمود(1386)، شرح فصوص الحکم، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، چ3، تهران علمی و فرهنگی.
کُربن، هانری(1374)، ارض ملکوت، ترجمة سید ضیاءالدین دهشیری، چ2، تهران، کتابخانه طهوری.
مصباح یزدی، محمدتقی(1377)، آموزش فلسفه، چ8، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی(1372)، مثنوی معنوی، به کوشش رینولد نیکلسون، چ4، تهران، انتشارات بهزاد.
نعمت‌الله ولی، نعمت‌الله‌بن عبدالله(1353)، «منهاج السالکین»، رساله‌های حضرت سیدنورالدین شاه‌نعمت‌الله ولی، به‌کوشش جواد نوربخش، چ2، تهران، انتشارات خانقاه نعمت‌اللهی.
همایی، جلال‌الدین(1366)، مولوی‌نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، چ6، تهران، مؤسسة نشر هما.
 

ب) مقالات

آزادیان، شهرام(1385)، «دو تقسیم‌بندی قدیم از کرامات صوفیه»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره57، ش3، صص 63-72.
ترکاشوند، احسان و اکبر میرسپاه(1390)، «سیری تطبیقی در معنای برزخ و مثال از دیدگاه فلاسفه، عرفا و متکلمان»، معرفت فلسفی، س9، ش1، صص 105-132.
رودگر، محمد(1397)، «کرامات اولیا، بازشناسی و بازتعریف»، پژوهش‌های عرفانی، س1، ش1، صص 49-75.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1380)، «مقامات کهن و نویافته ابوسعید ابوالخیر»، نامه بهارستان، س2، دفتر4، صص 65-78.
قربانی، رحیم(1387)، «مبانی نظری حقیقت «طیّ‌الارض» از منظر امام خمینی(ره)»، معارف عقلی، ش12، صص 95-120.
کُربن، هانری(1372)، «عالم مثال»، نامه فرهنگ، ترجمه سیدمحمد آوینی، ش10 و 11، صص 54-65.