اولیای مستور در آثار فارسی بزرگان طریقت مولویّه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی/دانشگاه یزد

2 کارشناس ارشد/ دانشگاه یزد

چکیده

ولایت یکی از موضوعات مورد توجّه در عرفان اسلامی است که مباحث زیادی از جمله اولیای مستور الهی را در خود جای داده است. در طریقت مولویّه که یکی از طریقت‌‌های مهمّ عرفانی است، بزرگانی نظیر بهاءولد، برهان‌‌الدّین محقّق ترمذی، شمس تبریزی، صلاح‌‌الدّین زرکوب، مولانا جلال‌‌الدّین محمّد بلخی و سلطان‌‌ولد، وجود دارند. در آثار ارزشمند این گروه، از موضوع مهمّ اولیای الهی به‌خصوص اولیای مستور و عوامل ناشناسماندن و راه‌‌های شناسایی آنان بسیار سخن گفته شده است. اولیای مستور، بالاترین مقام را در بین دیگر اولیای الهی به خود اختصاص داده‌‌اند، به گونه‌‌ای که در آثار بزرگان طریقت مولویّه، از آنان با عنوان نور و اسرار الهی یاد می‌‌شود. همچنین دربارة این اولیاء گفته شده که به علّت وجود عواملی نظیر غیرت الهی نسبت به ولیّ مستور، وجود بیگانگان و نامحرمان، بی‌‌لیاقتی افراد، مقام والای ولیّ مستور و دلایل دیگر، اجازة دیدار این اولیای الهی به همة افراد داده نمی‌‌شود؛ بلکه باید شرایطی ویژه به همراه عنایت خداوند فراهم گردد تا بعضی اشخاص خاص بتوانند به شناخت ولیّ مستور دست پیدا کنند و به ملاقات وی نایل آیند.
در پژوهش حاضر، با پرداختن به دیدگاه بزرگان طریقت مولویّه دربارة موضوع اولیای مستور، عوامل پنهان‌‌بودن این اولیاء و نحوة دیدار با آنان بیان شده است. همچنین سعی شده، نظرات این بزرگان، طبقه‌‌بندی شده و به صورت مجزّا از یکدیگر بیان شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Portrait of Hidden Saints In Persian Works By Mowlavid Dignitaries

نویسندگان [English]

  • mohammad khodadadi 1
  • faeze namakkobi 2
چکیده [English]

Leadership, is one of the subjects of attention in Islamic mysticism that much discussion among the covered saints of god in its to place. In Mowlavid order that is one of the matter mysticism, there are such dignitaries as Baha-e Walad, Borhan al-Din Termazi, Shams-e Tabrizi , Salah al-Din Zarkoob, Mowlavi, Soltan Walad. In the value works of this group, spoken of an important subject of saints of god, specially the covered saints and factors of staying unknown and ways of indentefying them a lot. Covered saint are the highest stage among other saints of god so that in the works of dignitaries in Mowlavid order, remind of them as light and divine secrets. Also it is talked about them that because of factors such as divine ambition towards covered saint, the existence of strangers and not intimates, unworthy of person high stage of covered saints and other reasons, will not be allowed to visit the saints of god to all people; but also special conditions with gods favour be provided to some special people can get to know the hidden saint and to meet him.
In this essay, with an outlook to dignitaries in Mowlavid order expressed about the topic covered saints, hidden factors of them and how to meet them. Also it is tried that the outlook of dignitaries, classified and present separately from each other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mowlavid dignitaries
  • saint and sainthood
  • hidden saints
 
 
 
منابع و مآخذ
الف) کتابها:
1- قرآن کریم(1389)، ترجمة حسین انصاریان، قم، انتشارات آیین دانش.
2- ابن‌عربی، محمّدبن‌علی(1381)، ترجمة فتوحات مکیّه، ترجمة محمّد خواجوی، تهران، انتشارات مولی.
3- _____________(1386)، فصوص‌الحکم، با توضیح و تحلیل محمّدعلی موحّد و صمد موحّد، چاپ سوم، تهران، نشر کارنامه.
4- ابوالقاسمی، سیّده مریم(1383)، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی دیوان شمس، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
5- افلاکی‌العارفی، شمس‌الدّین احمد(1362)، مناقب‌العارفین، با تصحیح و تعلیقات تحسین یازیجی، چاپ دوم، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
6- انقروی، رسوخ‌الدّین اسماعیل(1374)، شرح کبیر انقروی بر مثنوی معنوی مولوی، به ترجمة عصمت ستّارزاده، چاپ دوم، تهران، انتشارات زرّین.
7- بغدادی[شیخ مفید]، محمّدبن نعمان(1371)، المقنعه، قم، کنگرة شیخ مفید.
8- بهاءالدّین ولد، محمّدبن‌حسین(1352)، معارف، به اهتمام بدیع‌الزّمان فروزان‌فر، چاپ دوم، تهران، انتشارات کتابخانة طهوری.
9- __________________(1367)، معارف، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، انتشارات مولی.
10- پادشاه(شاد)، محمّد(1335)، فرهنگ آنندراج، به کوشش محمّد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات کتابخانة خیّام.
11- تهامی، سیّدغلامرضا(1386)، «صلاح‌الدّین زرکوب»، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
12- جام نامقی[ژنده پیل]، شیخ احمد(1368)، انس التّائبین، به تصحیح علی فاضل، تهران، انتشارات طوس.
13- جامی، نورالدّین عبدالرّحمن(1382)، نفحات‌الانس من حضرات‌القدس، به تصحیح محمود عابدی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات اطّلاعات.
14- جعفری، محمّدتقی(1373)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران، انتشارات اسلامی.
15- جلابی هجویری غزنوی، ابوالحسن علی بن عثمان(1373)، کشف المحجوب، به تصحیح و- ژوکوفسکی، با مقدّمة قاسم انصاری، چاپ سوم، تهران، انتششارات کتابخانة طهوری.
16- حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمّد[بی‌تا]، دیوان خواجه شمس‌الدّین محمّد حافظ شیرازی، به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران، انتشارات کتابفروشی زوّار.
17-    حسینی تهرانی، سیّدمحمّدحسین(1361)، معادشناسی، تهران، انتشارات حکمت.
18- خدادادی، محمّد(1392)، بازتاب اندیشه‌های شمس تبریزی در مثنوی مولوی، یزد، انتشارات دانشگاه یزد.
19- خوارزمی، کمال‌الدّین حسین‌بن‌حسن(1384)، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، با مقدمه و تصحیح محمّدجواد شریعت، تهران، انتشارات اساطیر.
20- دهخدا، علی‌اکبر(1334)، لغت‌نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
21- دین لوئیس، فرانکلین(1384)، مولانا دیروز تا امروز، شرق تا غرب، به ترجمة حسن لاهوتی، تهران، نشر نامک.
22- زرّین‌کوب، عبدالحسین(1382)، ارزش میراث صوفیه، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
23- ______________(1377)، پلّه پلّه تا ملاقات خدا، چاپ هفتم، تهران، انتشارات علمی.
24-    ______________(1379)، جستجو در تصوّف ایران، چاپ ششم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
25-    ______________(1368)، سرّ نی، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی.
26-    زمانی، کریم(1382)، شرح جامع مثنوی معنوی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات اطّلاعات.
27- _______(1382)، میناگر عشق، تهران، نشر نی.
28- سبزواری، حاج ملّا هادی(1244)، شرح مثنوی، تهران، انتشارات کتابخانة سنائی.
29-    سپهسالار، فریدون بن احمد(1391)، رسالة در مناقب خداوندگار، به تصحیح و توضیح محمّدعلی موّحد و صمد موّحد، تهران، نشر کارنامه.
30- _________________[بی‌تا]، زندگی‌نامة مولانا جلال‌الدّین رومی، با مقدّمة سعید نفیسی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اقبال.
31-    سلطان‌ولد، محمّدبن‌محمّد(1367)، انتهانامه، به تصحیح محمّدعلی خزانه‌دارلو، تهران، انتشارات روزنه.
32-    سلطان‌ولد، محمّدبن‌محمّد(1388)، دیوان سلطان‌ولد، با مقدّمة سعید نفیسی، به تصحیح اصغر حامدربّانی، تهران، انتشارات رودکی.
33-    _______________(1377)، رباب‌نامه، به اهتمام علی سلطانی گردفرامرزی، زیر نظر مهدی محقّق، تهران، انتشارات مؤسّسة اطّلاعات اسلامی.
34-    سلطان‌ولد، محمّدبن‌محمّد(1367)، ولدنامه، به تصحیح جلال‌الدّین همایی، به اهتمام ماهدخت بانو همایی، تهران، مؤسّسة نشر هما.
35-    سمرقندی، دولتشاه(1382)، تذکرة‌الشّعراء، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران، انتشارات اساطیر.
36-    سمنانی، علاءالدّوله(1362)، العروة الأهل الخلوة و الجلوة، به تصحیح نجیب مایل هروی، تهران، انتشارات مولی.
37-    شمس تبریزی، محمّدبن‌علی(1377)، مقالات شمس تبریزی،  به تصحیح محمّدعلی موّحد، چاپ دوم، تهران، انتشارات خوارزمی.
38-    شهیدی، سیّدجعفر(1375)، شرح مثنوی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
39-    شیمل، آن‌ماری(1374)، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه و توضیح عبدالرّحیم گواهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
40-    _________(1375)، شکوه شمس، ترجمة حسن لاهوتی، با مقدّمة سیّد جلال‌الدّین آشتیانی، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
41-    صاحب‌الزّمانی، ناصرالدّین(1369)، خطّ سوم، چاپ دهم، تهران، مؤسّسة مطبوعاتی عطائی.
42-    طیّب، سیّدعبدالحسین(1366)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، انتشارات اسلام.
43-    عطّار نیشابوری، فریدالدّین(1380)، تذکرة‌الاولیاء، به تصحیح محمّد استعلامی، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات زوّار.
44-    فروزان‌فر، بدیع‌الزّمان(1361)، احادیث مثنوی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
45-_____________(1376)، رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدّین محمّد، چاپ پنجم، تهران، انتشارات زوّار.
46-    قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن(1379)، ترجمة رسالة قشیریّه، به تصحیح بدیع‌الزّمان فروزان‌فر، چاپ ششم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
46-    کاشانی، عبدالرزّاق(1376)، ترجمه و شرح اصطلاحات‌الصوفیّه، ترجمة محمّدعلی مودود لاری، به کوشش گل‌بابا سعیدی، تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
47-    کاشانی، عزّالدّین محمودبن‌علی(1389)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، به تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران، انتشارات زوّار.
48-    گولپینارلی، عبدالباقی(1375)، مولانا جلال‌الدّین، به ترجمة توفیق هاشم‌پور سبحانی، چاپ سوم، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
49-    لاهوری، محمّدرضا(1381)، مکاشفات رضوی در شرح مثنوی معنوی، با مقدمه و تصحیح رضا روحانی، تهران، انتشارات سروش.
50-    مجلسی، محمّدباقر(1403=1361)، بحارالأنوار، لبنان، مؤسّسة الوفاء بیروت.
51-    محمّدی عسکر آبادی، فاطمه(1393)، شمس عارفان(دیدگاه‌های شمس تبریزی دربارة عارفان از رابعه تا مولوی)، یزد، انتشارات دانشگاه یزد.
52-    موحّد، محمّدعلی(1375)، خمی از شراب ربّانی: گزیدة مقالات شمس تبریزی، تهران، شرکت تعاونی ناشران و کتابفروشان.
53-    __________(1379)، شمس تبریزی، چاپ سوم، تهران، انتشارات طرح‌نو.
54-    __________(1387)، قصّة قصّه‌ها، چاپ دوم، تهران، نشر کارنامه.
55-    مولوی، جلال‌الدّین محمّد(1363)، دیوان کبیر، به تصحیح بدیع‌الزّمان فروزان‌فر، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
56-    ________________(1369)، فیه ما فیه، به تصحیح بدیع‌الزّمان فروزان‌فر، چاپ ششم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
57-    ________________(1363)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد.ا نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
58-    ________________(1379)، مثنوی مولانا جلال‌الدّین بلخی، با مقدمه و تحلیل محمّد استعلامی، چاپ ششم، تهران، انتشارات سخن.
59-    ________________(1371)، مکتوبات، به تصحیح توفیق هـ .سبحانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
60-    میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین(1371)، کشف‌الاسرار و عدّة‌الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
61-    میهنی، محمّدبن‌منوّر(1366)، اسرارالتّوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید، با مقدمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، مؤسّسة انتشارات آگاه.
62.    نیکلسون، رینولد.ا(1385)، تصوّف اسلامی و رابطة انسان و خدا، به ترجمة محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات توس.
63-    ___________(1366)، مقدّمة رومی و تفسیر مثنوی معنوی، به ترجمه و تحقیق اوانس اوانسیان، چاپ دوم، تهران، نشر نی.
64-    هدایت، رضاقلی‌خان(1316)، ریاض‌العارفین، به تصحیح مهدی قلی‌خان هدایت، چاپ دوم، تهران، انتشارات کتابخانة مهدیة تهران.
65-    همایی، جلال‌الدّین(1366)، مولوی‌نامه، چاپ ششم، تهران، انتشارات مؤسّسة نشر هما.
ب) مقالات:
1- دشتی، محمّد و فرشته ساکی(1385)، «مقایسة مفهوم ولایت در معارف بهاءولد
و مثنوی مولوی»، معارف، دورة22، شمارة1و2، صص193-179.
2- زمرّدی، حمیرا و زهرا نظری(1388)، «سیر اندیشة ولایت در تصوّف اسلامی»، دو فصلنامة علمی پژوهشی ادبیّات عرفانی دانشگاه الزّهرا(س)، سال اوّل، شمارة1، صص121-89.
3- محمّدی، پروانه(1383)، «بهاءولد»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد13، ص75.
4- مصاحب، غلام‌حسین(1374)، «ولیّ»، دایرة‌المعارف فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، ج9، ص2919.
5. موسوی، مصطفی و ریحانه حجّت‌الاسلامی(1389)، «سلطان‌ولد و خلافت او پس از مولانا»، مطالعات عرفانی دانشکدة علوم انسانی دانشگاه کاشان، شمارة11، صص226-201.
6- مهدی‌پور، محمّد(1386)، «ولیّ و ولایت در مثنوی مولانا جلال‌الدّین محمّد بلخی»، نشریة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال50، شمارة201، صص159-137.
7- همّتی، امیرحسین(1391)، «تفسیر اهل عرفان از حدیث قدسی أولیایی تَحتَ قِبابی لایَعرِفُهُم غَیری»، عرفانیّات در ادب فارسی، سال3، شمارة12، صص159-131.