ابوعلی رودباری: عارف جوانمرد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه کاشان

چکیده

یکی از عارفان گمنام قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری، ابوعلی رودباری است که با القابی همچون «حافظ حدیث، ادیب، فقیه، امام قوم، ائمّه و شاعر صوفیان»، در کتب تذکره و انساب از او یاد شده است و مشایخ و بزرگان بسیاری چون «ابوعلی کاتب، ابویعقوب نهرجوری و خواجه عبدالله انصاری»، از وی به نیکی یاد کرده، تقوا و اخلاق و دانش و هنر شاعری و حافظة شگرف او را در حفظ احادیث، ستوده‌اند. با وجود این، شخصیّت، اندیشه‌ها و میراث تصوّف رودباری، بسیار مهجور و ناشناخته مانده و در نوشته‌های معاصر، گاه کوچک‌ترین اشاره‌ای به وی و دیدگاه‌های عرفانی و سلوک جوانمردی‌اش، نشده است. این در حالی است‌که با کمترین تأمّل در زندگی و سلوک عرفانی ابوعلی و حکایت‌های منقول از وی -بویژه در زمینة فتوّت و جوانمردی- به نتایجی شگفت و بدیع در زمینة پیوند میان «تصوّف و فتوّت» می‌رسیم و صفات و اخلاق جوانمردانة رودباری را شایستة تحسین می‌یابیم.
در این مقاله کوشش شده است که در دو قسمت مجزّا(سخنان و رفتار)، برای نخستین‌بار، اندیشه‌ها و رفتارهای جوانمردانة رودباری به عنوان «عارفی جوانمرد» بررسی و بیان شود؛ سخنان و رفتارهایی همچون: ارکان سه‌گانة فتوت، اهمیّت شرم و حیا در سلوک جوانمردانه، رفق و مدارا با درویشان، اهمّیّت سپاس-گزاری، جوانمردانِ پاکباز، گذشت و چشم‌پوشی از لغزش‌های دوستان و دشمنان، ضیافت‌ها و مهمانی‌های پرهزینه و سرانجام بذل و بخشش بدون قید و شرط بی منّت به فقیران.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Abu Ali Roodbari: A Mystic of Chivalry Manner

نویسنده [English]

  • amir hossien madani
Assistant professor university of kashan
چکیده [English]

Abu Ali Roodbari is among the least known mystics from beginning of the fourth century (AH). He is more known with titles such as scholar, jurist, Imam, Imam of Sufi, and Sufi poet in biographical studies. A number of great people such as “Abu Ali Kateb, Abu Yaghoob Nahrjuri, and Khajeh Abdollah Ansari have praised his virtue, morality, knowledge, art of memory, and his prodigious memory in memorizing knowledge. Furthermore, the character, beliefs, and Sufi heredity of Roodbari have been unknown and sometimes the slightest attention has been paid to his mystic views and chivalry manners.
While with the slightest reflection on his life and his mystic manners, a careful and meticulous reader discovers wonderful and new consequences in the realm of correlation between chivalry and Sufism and praises his morality.
In this article, an effort has been made to analyze the beliefs and chivalry manners of Roodbari such as “chivalrous mystic” in two separate parts. And behaviors such as triple pillar of generosity, the importance of modesty in conduct of chivalry, tolerance with Dervish, the importance of gratitude and integrity, ignorance over the slip of friends and enemies, costly banquets and parties, giving and unfailing kindness and forgiveness to the poor are stated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Ali Roodbari
  • Mystic
  • Chivalry
  • Speech acts
قرآن کریم، ترجمة بهاءالدین خرّمشاهی، (1375)، تهران، انتشارات جامی و نیلوفر.
ابن اثیر، علی بن محمد، (1420)، جامع الاصول من احادیث الرسول، بیروت، دارالفکر.
----------------، (1414)، اللباب فی تهذیب الأنساب، بیروت، دار صادر.
ابن جوزی، ابی فرج عبدالرحمن بن علی بن محمد، (1992)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، دراسة و تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه.
-----------------------------------، (1995)، صفة الصفوه، ضبطه و علّق علیه: عبدالرحمن اللادقی و حیاة شیحا اللادقی، بیروت، دارالمعرفه.
ابن العدیم، (1384)، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، انتخبه و حقّقه: حسین الواثقی، قم، انتشارات دلیل ما.
ابن عماد حنبلی، عبدالحی، (1994)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دارالفکر.
ابن کثیر دمشقی، حافظ بن الفداء اسماعیل، (1428)، البدایة و النهایة، راجعه: عبدالقادر الارناووط و بشّار عواد معروف، بیروت، دار ابن کثیر.
ابی نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، (1987)، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، چاپ پنجم، بیروت، دار الکتاب العربی.
افشاری، مهران، (13391)، سی فتوّت نامة دیگر، تهران، نشر چشمه.
افشاری، مهران، (1382)، فتوّت نامه ها و رسائل خاکساریه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
انصاری، خواجه عبدالله، (1377)، رسائل فارسی، تصحیح و مقابله و مقدمه: محمد سرور مولایی، چاپ دوم، تهران، توس.
----------------، (1362)، طبقات الصوفیه، مقابله و تصحیح: محمد سرور مولایی، تهران، توس.
بی نا، (1391)، علم التصوّف، به تصحیح: نصرالله پورجوادی و محمد سوری، تهران و برلین، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران و مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین.
جامی، نورالدین عبدالرحمن، (1375)،نفحات الانس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، چاپ سوم، تهران، انتشارات اطّلاعات.
خطیب بغدادی، ابی بکر احمد بن علی، (بی تا)، تاریخ بغداد، بیروت، دارالفکر.
خوارزمی، کمال الدین حسین بن حسن، (بی تا)، جواهر الأسرار و زواهر الأنوار، اصفهان، انتشارات مشعل.
خوانساری، میزرا محمد باقر، (1991)، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، بیروت، الدّار الإسلامیه.
دهخدا، علی اکبر، (1337)، لغت نامه، زیر نظر: محمد معین، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
دیلمی، ابوالحسن، (1363)، سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله ابن خفیف شیرازی، تصحیح ا. شیمل، به کوشش توفیق سبحانی، تهران، انتشارات بابک.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان، (بی تا)، العبر فی خبر من غبر، حقّقه و ضبّطه علی مخطوتین: ابوهاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیه.
---------------------------------، (1993)، سیَر أعلام النُّبلاء، أشرف علی تحقیق الکتاب: شعیب الأرنؤوط، چاپ هفتم، بیروت، مؤسسه الرساله.
ریاض، محمد، (1382)، فتوّت نامه، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران، انتشارات اساطیر.
زرّین کوب، عبدالحسین، (1377)، ارزش میراث صوفیه، چاپ هشتم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
سبکی، تاج الدین ابی نصر عبدالوهّاب بن عبد الکافی، (بی تا)، طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق: محمود محمد الطناحی و عبدالفتّاح محمد الحلو، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه.
سرّاج طوسی، ابونصر، (1388)، اللّمع فی التصوّف، تصحیح و تحشیه: رینولد آلن نیکلسون، ترجمة مهدی محبتی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اساطیر.
سلمی، ابی عبدالرحمن محمد بن الحسین، (1998)، طبقات الصوفیه، حقّقه و علّق علیه: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه.
---------------------------، (1388)، مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی، گردآوری: نصرالله پورجوادی، چاپ دوم، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
سمعانی، عبدالکریم، (1962)، الأنساب، اعتنی بتصحیحه و التعلیق علیه: عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، دکن، دائرة المعارف العثمانیه.
سهروردی، شهاب الدین، (1386)، عوارف المعارف، ترجمة ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، (1428)، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره، تحقیق: علی محمد عمر، قاهره، مکتبة الخانجی.
شعرانی، عبدالوهّاب، (2005)، الطبقات الکبری، تحقیق و ضبط: احمد عبدالرحیم السایح و توفیق علی وهبه، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران، انتشارات سخن.
-----------------، (1386)، قلندریه در تاریخ، تهران، انتشارات سخن.
-----------------، (1385)، نوشته بر دریا، (از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی)، چاپ دوم، تهران، انتشارات سخن.
صرّآف، مرتضی، (1370)، رسایل جوانمردان، (مشتمل بر هفت فتوّت نامه)، با مقدّمة: هانری کربن، چاپ دوم، تهران و فرانسه، انتشارات معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه.
عبّادی، قطب الدین ابوالمظفّر منصور بن اردشیر، (1368)، صوفی نامه، به تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی.
---------------------------------، (1362)، مناقب الصوفیه، به کوشش محمد تقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران، کتابخانة منوچهری.
عثمانی، ابوعلی حسن بن احمد، (1374)، ترجمة رسالة قشیریه، با تصحیحات و استدراکات: بدیع الزمان فروزانفر، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
عطّار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم، (1378)، تذکرة الأولیاء، بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهارس: محمد استعلامی، چاپ دهم، تهران، انتشارات زوّار.
------------------------------، (1385)، منطق الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، انتشارات سخن.
غزالی، ابوحامد محمد، (1366)، احیاء علوم الدین، ترجمة مؤیّدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
فیض کاشانی، محمد بن المرتضی محسن، (1983)، المحجّة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، صحّحه و علّق علیه: علی اکبر غفاری، چاپ دوم، بیروت، بی نا.
قزوینی، زکریا بن محمد، (1848)، آثار البلاد و اخبار العباد، به کوشش وستنفلد و هانری فردیناند، بی جا، بی نا.
کاشفی سبزواری، مولانا حسین واعظ، (1350)، فتوّت نامة سلطانی، به اهتمام محمد جعفر محجوب، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. 
کربن، هانری، (1363)، آئین جوانمردی، ترجمة احسان نراقی، تهران، نشر نو.
گولپینارلی، عبدالباقی، (1379)، فتوّت در کشورهای اسلامی و مآخذ آن، ترجمة توفیق ه. سبحانی، تهران، انتشارات روزنه.
محمود بن عثمان، (1358)، فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی.
مستملی بخاری، ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد، (1363)، شرح تعرّف لمذهب التصوّف، مقدمه، تصحیح و تحشیه: محمد روشن، تهران، انتشارات اساطیر.
معصوم علیشاه شیرازی، محمد، (بی تا)، طرائق الحقائق، با تصحیح محمد جعفر محجوب، تهران، انتشارات کتابخانة سنائی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، (1393)، کشف الأسرار و عدّة الأبرار، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، چاپ نهم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
نبهانی، یوسف بن اسماعیل، (1991)، جامع کرامات الأولیاء، تحقیق و مراجعه: ابراهیم عطوَه عَوَض، بیروت، المکتبه الثقافیه.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1389)، کشف المحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: چاپ پنجم، انتشارات سروش.
یاقوت حموی، شهاب الدین ابی عبدالله، (بی تا)، معجم البلدان، بیروت، دار صادر.
ب) مقالات:
پورجوادی، نصرالله، (1377)، «منبعی کهن در باب ملامتیان نیشابور»، مجلّة معارف، دورة پانزدهم، شمارة 1 و 2، صص 3- 50.
مصلّائی پور، عباس، (1373)، «ابوعلی رودباری»، مندرج در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.