2024-03-28T13:51:44Z
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=193
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
نقد خاقانی پژوهی در تذکره های فارسی
محیا
ستوده نیا
مهدی
نیک منش
خاقانی شروانی از سرآمدان قصیدهسرایی در ادب فارسی است. با وجود پژوهشهای سودمندی که در شیوة شاعری و وقایع دوران حیات خاقانی صورت گرفتهاست، زوایای تاریک و نقاط مبهم فراوانی در این حوزه همچنان باقی است . بخشی از این ابهامات نشأتگرفته از نخستین اظهارنظرهای نه چندان موثّق تذکرهنویسان متقدّم، و نیز تکرار این اقوال در تذکرههای متأخّر بر آنهاست. این نقدهای بیرونی، خود سبب رواج برخی اطّلاعات نادرست در میان اهل ادب و حتّی در منابع خاقانیپژوهی شده است. بررسیها نشان میدهد که تاکنون در حوزة خاقانیپژوهی تحقیق مستقلّی در زمینة ضرورت بازنگری آراء و اقوال تذکرهنویسان صورت نگرفتهاست. از اینرو پژوهش حاضر با تمرکز بر شیوة نقد درونی(مبتنی بر آثار)، بر اساس گفتهها و اشارات خاقانی در دیوان، تحفةالعراقین و منشآت او، به بررسی انتقادی اقوال صاحبان تذکره در حوزة خاقانیپژوهی میپردازد تا میزان نوآوری، تأثیرپذیری، و صحّت و سقم مندرجات ایندست از آثار ادب فارسی، در حیطة مورد بحث، نمایان گردد. نتایج این پژوهش در دو بخش قابل دستهبندی است: نقد کلّی تذکرههای فارسی و نقد خاقانیپژوهی در تذکرههای فارسی. بررسی شرح حال خاقانی در تذکرههای فارسی بیانگر آن است که مندرجات تذکرةالشّعرای دولتشاه سمرقندی به انحاء مختلف در تذکرههای متأخّر بر آن راه یافتهاست. دیگر اینکه خلط اسامی شخصیّتها و روایات مربوط به آنها نیز در برخی تذکرهها رایج است و در اغلب کتب تذکره اطّلاعاتی که درخصوص شاعر آمدهاست، در مقایسه با حجم اشعاری که از وی نقل شده، بسیار ناچیز مینماید. در بخش خاقانیپژوهی تذکرهها، پیوند خاقانی با دختر ابوالعلاءگنجوی روایتی است رایج امّا نامعتبر که با شواهد موجود در آثار خاقانی همخوانی ندارد. روایت صاحبان تذکره از ماجرای حبس خاقانی نیز با مبهمگویی و خلط شخصیّتها و وقایع همراه است. همچنین تذکرهنویسان تمایلات صوفیانة خاقانی را مربوط به اواخر عمر او دانستهاند؛ حالآنکه بررسی شواهد گویای آن است که تحوّل روحی خاقانی در جوانی وی رخ داده است. و
واژگان کلیدی: خاقانی
تذکره های فارسی
نقد بیرونی
نقد درونی
2017
02
19
9
61
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_876_88f576a77bb48ca2ed82676c63729629.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
گزارنده، راوی، شاعر: کلیدی برای حل مسألۀ منابع شاهنامه
سید علی
محمودی لاهیجانی
محمد
فشارکی
محبوبه
خراسانی
پژوهشگران دربارة مأخذ یا مآخذ فردوسی در نظم شاهنامه، نظرات گوناگونی را مطرح کردهاند. عدّهای از آنها برآنند که فردوسی از منابع کتبی و شفاهی بهره برده است؛ افرادی تنها شاهنامة ابومنصوری را منبع فردوسی میدانند و عدّهای فردوسی را وارث سنّت نقّالی و شفاهی گذشته قلمداد میکنند و اشاره به دهقان و موبدان زرتشتی در شاهنامه را نشانة ارتباط فردوسی با این گروه میدانند. با دقّت در شاهنامه، میتوان به این نکته پیبرد که راوی و شاعر دو شخصیّت متفاوتاند. شاعر شاهنامه بیشکّ فردوسی است امّا راوی شاهنامه که در اصل راوی داستانهای مأخذ فردوسی یعنی شاهنامة ابومنصوری بوده، دهقان صد و بیست سالهای است که اهل شهر چاچ بوده و بهرام نام دارد. با درک تمایز سخنان راوی و شاعر در شاهنامه، ویژگیهای مأخذ فردوسی برای ما آشکار میشود، ویژگیهایی که بیانگر آن است که مأخذ فردوسی تنها یک کتاب بوده است، کتابی که فردوسی، خود را متعهّد میدانسته حتّی واژگان آن را برای حفظ روایت دهقان، بهکار گیرد و همین امر سبب شده واژگان تازی اندکی به شاهنامه راه یابد.
واژگان کلیدی: شاهنامۀ فردوسی
منابع شاهنامه
خداینامه
شاهنامۀ ابومنصوری
2017
02
19
63
95
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_872_083b17895284879f613647d1fb915c2b.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
عوامل مؤثر درایجاد نقش ترغیبی زبان در قصاید ناصرخسرو
مرتضی
محسنی
مهدی
صراحتی جویباری
از میان تمامی زبانشناسانی که نظریههایی دربارﮤ نقشهای زبان ارائه کردهاند، به نظر میرسد که طرح ارتباطی یاکوبسن (1896- 1982) از دقت و شمول بیشتری برخوردار باشد. طبق نظرﯾﮥ ارتباطی یاکوبسن، هر ارتباط زبانی متشکل از شش عنصر است و یک پیام در اثر جهتگیری به سمت هرکدام از آن عناصر، دارای یک نقش غالب میشود. یکی از این نقشهای ششگاﻧﮥ زبان، «نقش ترغیبی» است که در اثر تمرکز پیام بر مخاطب ایجاد میشود. کلام ناصرخسرو (394-481 ﻫ .ﻕ.) بهدلیل پارهای از ویژگیها از قبیل: دارا بودن ﺟﻨﺒﮥ تبلیغی، گرایش به پند و اندرز، لحن خطابگوﻧﮥ اکثر قصاید آن و... عمدتاً متوجه مخاطب بوده و درنتیجه قابلیت بررسی از دیدگاه «نقش ترغیبی» زبان را داراست. در این مقاله ضمن بررسی و شناسایی ساختهای ترغیبی شعر ناصرخسرو، به مقایسهی آماری آنها با ساختهای مؤثر در ایجاد نقشهای عاطفی و ارجاعی نیز پرداخته شده است. افعال امر و نهی، ندا، استفهام، افعال و ضمایر دومشخص، برخی از افعال ناقص و اصوات، بهعنوان عوامل مؤثرِ ایجاد نقش ترغیبی در قصاید ناصرخسرو درنظر گرفته شدهاند. بر اساس نتایج بهدست آمده، در شعر ناصرخسرو نقش ترغیبی - بعد از نقش شعری- بیشترین برجستگی را به نسبت سایر نقشهای زبان داراست و مواردی همچون: استفاده از افعال به صیغههای مخاطب، ضمایر جدای دوم شخص، عبارات امری و استفهامی، از جهت کثرت کاربردشان به ترتیب از مهمترین عوامل گرایش کلام او به سمت مخاطب محسوب میشود.
قصاید ناصرخسرو
نقش ترغیبی
نظرﯾﮥ ارتباطی یاکوبسن
مخاطب شناسی
2017
02
19
65
125
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_861_46b44637ab5ddb5fee867ce7f760c2ef.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
سبک شناسی رباعیّات خاقانی با نگاه به تأثیر پذیری از خیّام
علی
خسروی
محسن
ذوالفقاری
این مقاله به بررسی تأثیر رباعیّات خیّام بر رباعیّات خاقانی میپردازد و نشان میدهد که خاقانی در جنبههای مختلف زبانی، سبک شاعری، شیوة بیان و اندیشههای فلسفی از این تأثیرپذیری برکنار نمانده است. آنچه در این پژوهش با شیوة تحلیلی- توصیفی به آن پرداخته شده، پاسخ به این پرسش است که این تأثیرپذیریها از چه رویکردها و تا چه حدود است؟ نتایج بهدست آمده نشان میدهد که خاقانی در رباعیسرایی، در بسیاری از موارد، در حدِّ لفّاظی مانده است. امّا در مواردی بسیار، تمایل داشته تا از نظر زبانی به خیّام نزدیک شود و در این راه به موفّقیّتهایی نیز دست یافته است. دیگر آن که در اندیشههای فلسفی و فکری نیز بین خیّام و خاقانی -در رباعیّاتشان- شباهتهایی وجود دارد. هر چند در این زمینه تفاوتهایی نیز دیده میشود؛ مثلاً محور تفکّرات خیّام، فلسفه است. امّا خاقانی از اندیشههای فلسفی به دور است و حتّی مخالفِ آن بهشمار میرود. هدف دیگرِ این تحقیق، توجّه بیشتر پژوهشگران به رباعیّات خاقانی و شناخت این بخش از اشعار اوست که در سایة قصایدش پنهان مانده است.
خیام
خاقانی
رباعیات
سبک شناسی
تاثیر و تاثر
2017
02
19
127
162
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_878_f9346e025e00583ab275cf7a3cf844b4.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
« نقدی بر نقد در مقالههای علمی- پژوهشی رمان شازده احتجاب»
مریم
جلالی
کتاب «شازده احتجاب» به قلم هوشنگ گلشیری توجه بسیاری از تحلیلگران ادبی و منتقدان را به سوی خود جلب کرده و در این رابطه مقالههای متعددی در نشریات علمی- پژوهشی به چاپ رسیده و دو کفه خوانش تحلیلگر و تحلیل، بدنه نقدهای ارائه شده را تشکیل داده است. بررسی زوایای مختلف این اثر از منظر نقد و نظریههای ادبی، علاوه بر ایجاد آشنایی مفید با دیدگاههای متنوع و مرتبط، قابلیّتهای این کتاب را در اجرا و پذیرش مباحث نظری نمایان ساخته است. در بررسیهای ادبی، مطالعه دقیق متن منتخب و منابع مرتبط با آن ضروریست و زمانی تحلیل سودمند خواهد بود که مبتنی بر اصول علمی دقیق باشد. با توجه به این امر، هفت مقاله علمی- پژوهشی مرتبط با شازده احتجاب با موضوعیت واحد، سطح علمی برابر و همگونی تقریبی محتوا، انتخاب و عملکرد پژوهشگران در این حوزه ارزیابی شده است. بررسی فرم، ساختار و محتوای مقالههای منتخب در حوزه این پژوهش قرار دارد که با هدف نقدپژوهی و تبیین نقاط قوت و ضعف احتمالی موجود انجام گرفته است. یافتهها نشان میدهد در فرم و ساختار اکثر مقالهها ضعف های قابل ملاحظه ای وجود دارد و نقطه قوت این مقالات در تحلیل های محتوایی است. یافتهها نشان میدهد در فرم و ساختار اکثر مقالهها ضعف های قابل ملاحظه ای وجود دارد و نقطه قوت این مقالات در تحلیل های محتوایی است. به علاوه برخی مقالات شایستگی های نوشتار علمی- پژوهشی را نداشته اند. ضروری است که مسئولان نشریات، خصوصا داوران در رویکردها و عملکردهای خویش بازنگری داشته باشند.
نقدپژوهی
شازده احتجاب
مقاله علمی پژوهشی
2017
02
19
163
193
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_859_ac29f6b4782ccf7db133ea1a84f8df6f.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
پیوند مخاطب و متن در آفرینش چندصدایی در رمان جای خالی سلوچ
ذوالفقار
علامی
زهرا
عظیمی راد
رمان «جای خای سلوچ»، نوشتة محمود دولتآبادی از مهمترین رمانهای اجتماعی در حوزة ادبیّات اقلیمی- روستایی است که از جهات گوناگون جای بحث و بررسی دارد. یکی از دیدگاههایی که در بررسی این رمان میتوان از آن بهره برد، نظریة چندآوایی باختین، منتقد روسی، است، ازاینرو مقالة حاضر، به بررسی «جای خالی سلوچ» از نظر چندآوایی و میزان مطابقت آن با این نظریة باختین میپردازد. این بررسی به روش کتابخانهای و بهصورت تحلیلی-توصیفی انجام شده است. از نظر این منتقد رمانی دارای ارزش و اعتبار است که در آن تمامی صداهای موجود، صدای شخصیّتها، نویسنده و ... به موازات هم به گوش برسد و صدایی بر صدای دیگر حاکم نگردد. نتیجة بررسی نشان میدهد هر چند در بخشهایی از این رمان صدای نویسنده بر سایر صداها حاکم میشود، چنانکه گویی نویسنده به جای شخصیّتها احساس میکند، میاندیشد، میپرسد و پاسخ میدهد، امّا وجود مصادیق و مؤلّفههای متعدّدی در بخشهای دیگر، از جمله: وجود شیوههای روایی گوناگون در رمان، حضور و گفتمان دیگری در گفتار شخص و درهم آمیختگی آواهای گوناگون در رمان، آن را در شمار رمانهای چند صدایی قرار میدهد.
دولتآبادی
جای خالی سلوچ
باختین
چند صدایی
بینامتنیّت
2017
02
19
195
223
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_887_27a69547cfe9681fe9b9ba56b0a713a8.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
روایت نقالان از داستان رستم و سهراب
نعمت الله
پناهی
هنر نقالی یکی از شاخههای مهم ادبیات عامه، بازتابدهنده تجربههای بازسازیشده از حماسههای ملی و پهلوانی است. نقالان میکوشند با سادهترین تعابیر و بازسازی جذابترین وقایع، اجزای مختلف داستانها را متناسب با ذهنیت مخاطبان بهنوعی تغییر دهند یا تکمیل کنند. بهاینترتیب بر هسته اصلی داستان، شاخ و برگهای درهمپیچیدهای تنیده میشود. در این تحقیق ضمن مروری کوتاه بر پیشینۀ سنت نقالی، سازوکار روایی نقالان در دو محور اصلی: 1- قرینه سازی 2- دلیل تراشی بررسی شده است. بخش قرینهسازی نقالان از وقایع این داستان نیز در سه موضوعِ اسب پهلوان، دل باختگی و نیز بهکارگیری اصطلاحات و مفاهیم دینی مصداق مییابد. همچنین در بخش دوم تحقیق در سازوکار دلیلتراشی به روش تطبیقی، مشخص خواهد شد که موضوعات داستانی مانند ربوده شدن رخش، وصلت با تهمینه، قول ازدواج سهراب با دختر افراسیاب، مجادله رستم با کاوس و رویارویی رستم و سهراب، زمینه ای است که نقالان در طومارها به توجیه و مدلل جلوهدادن وقایع داستانی میپردازند. نتایج این تحقیق به بررسی جامعهشناختی ذوق هنری نقالان و مخاطبان و شناسایی مهارتهای روایی نقالان کمک میکند.
نقالی
شاهنامه فردوسی
رستم و سهراب
ادبیات عامه
قرینهسازی
دلیلتراشی
2017
02
19
225
248
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_860_d7457a18be299340bd8d6a47f1b75228.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
بررسی تحلیلی روایتی نقّالی از فرامرز نامه
عظیم
جباره ناصرو
فرامرزنامه یکی از منظومههای ارزشمند و نسبتاً مفصّل پهلوانی پس از شاهنامة فردوسی است. درنگ در تاریخ فرهنگ و ادب ایران نشان میدهد که اخبار مربوط به فرامرز به گونهای بسیار گسترده در روایات مکتوب و شفاهی موجود است. داستانهای این پهلوان به گونهای پراکنده در شاهنامه، منظومههای پهلوانی پس از شاهنامه، منابع مکتوب و روایتهای نقّالی و شفاهی حفظ شده است که در مجموع حلقة روایات فرامرز را در ادبیّات حماسی ایران تشکیل میدهد. در منطقة کوهمره سرخی فارس چهار روایت شفاهی از منظومههای پهلوانی پس از شاهنامه موجود است که از این میان دو روایت «برزونامه» و «بانوگشسب نامه» در میان برخی از قصّهگویان و راویان رواج دارد؛ امّا دو روایت «فرامرزنامه»و «شهریارنامه» در ذهن و زبان مردم جایگاهی ندارد. این دو روایت تنها به وسیلة مسنترین و معروفترین نقّال این منطقه- علی حسین عالینژاد، آخرین بازماندة نقّالان و راویان منطقه- روایت میشود. روایت نقّالی فرامرزنامه در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای اساطیری بومیان منطقه است که واکاوی آن افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ مأخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از باورهای اساطیری مردم این منطقه را نشان میدهد. در این جستار نگارنده به مباحث زیر پرداخته است: 1- گزارش روایت نقّالی و سپس بررسی تفاوتها و شباهتهای روایت مکتوب و روایت نقّالی2- بررسی چگونگی اثرگذاری باورها و اسطورههای بومیان منطقه بر روایت نقّالی. 3- بحثی دربارة سرایندة اثر بر پایة روایت نقّالی.
اسطورة باروری
راویان
نقّالی
فرامرزنامه
حماسه سرایی
2017
02
19
249
271
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_879_9a239196b8909c93d43aaba3104fd48e.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
زبان محوری و نقش آن در نوآوریهای شعر سپید و شعر حجم
حمید
جعفری قریه علی
نرگس
باقری ملاحسنعلی
الهه
جعفری هرفته
بعد از ظهور نیما و پیدایش شعر نو فارسی و تثبیت این نوع ادبی جدید، جریانهای مختلفی در شعر نو فارسی شروع شد. یکی از این جریانها، «شعر زبان محور» است. این جریان شعری با تأکید بر اهمیّت زبان در شعر، بازیهای زبانی و رفتارهای زبانی، تواناییهای زبان را کانون توجّه خود قرار میدهد. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی با بهرهگیری از نظریههای ادبی به ویژه نظریات وینگنشتاین به بیان نقش و اهمیّت زبان در شعر معاصر میپردازد. هدف پژوهش پیش رو، معرّفی این جریان شعری و بررسی مؤلّفههای آن، بر پایۀ نظریات نقد ادبی جدید است. بر اساس نتایج به دست آمده، شعر زبانمحور از قابلیتهای زبان برای ایجاد نوآوری بهره میبرد و با قدرت زایش مستمر خود، فضاها و فرمهای جدیدی را میآفریند. در این نوع شعر با یک بازی زبانی روبهرو هستیم که در آن هدف، انتقال معنای مشخّص نیست، بلکه فراهم کردن امکان ارتباطهای معنایی متکثّر با خواننده است.
کلید واژهها: شعر معاصر
زبان محوری
بازیهای زبانی
ویتگنشتاین
2017
02
19
275
304
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_877_b4c63f3a373b9ce66c1ca270c952faaf.pdf
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
کاوش نامه
2645-453X
2645-453X
1395
17
33
شگردهای طنز پردازی رسول پرویزی در کتاب "شلوارهای وصله دار"
سارا
زارع جیرهنده
علی اکبر
باقری خلیلی
طنز از انواع فرعی ادبیّات و زاده ی اعتراض است. آیینه ای است که نظارگان چهره ی هرکس جز خود را در آن می بینند. طنز تصویر هنری اجتماع نقیضین است. طنزپردازی در حکایات فارسی سابقه ای دیرینه داشته، اما سابقه ی آن در داستان های کوتاه به بعد از مشروطه بر می گردد. درون مایه، آماج و شگردهای طنزپردازی مهم ترین عناصر آن به شمار می آیند. مراد از شگردها، تکنیک ها و شیوه های طنزپردازی است که عمده ترین آن ها عبارتند از: ناسازگاری واژگانی، موقعیتی، گفتمانی، معنایی، کوچک گردانی، بزرگ نمایی، نقیضه و تخریب سمبل ها. رسول پرویزی با انتشار داستان کوتاه «شلوارهای وصله دار» به شهرت رسید. این مجموعه دارای زبان ادبی- محاوره ای و مایه ور از طنزهای گزنده و آموزنده است و نویسنده ی آن به کمک طنز به طرح دیدگاه های انتقادی خود می پردازد و برای گیرایی و تأثیرگذاریِ بیشتر، از غالب شگردهای طنزپردازی سود می جوید. طنز پرویزی طنزمعنایی است. او ناسازگاری موقعیتی را در هردو محور افقی و عمودی پدید می آورد. با نقیضه گویی نگرش های متناقضِ کهن و معاصر را به چالش می کشاند و با ناسازگاری معنایی تناقض گفتارها و رفتارها را. از کوچک گردانی ایماژی و تصویری برای تحقیر تصمیم گیران بی کفایت و تدبیر بهره می برد و با تخریب سمبل ها به اثبات حقارت نمادها و ترویج جسارت مبارزه با مستبدّان مبادرت می ورزد. به طور خلاصه می توان گفت طنزهای پرویزی بیشتر در انتقاد از فقر اقتصادی و فرهنگی شکل می گیرند.
شگردها
شلوارهای وصله دار
طنز
کوچک گردانی
ناسازگاری معنایی
رسول پرویزی
2017
02
19
305
333
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_873_fbc9ed501109f570c6530a9626c9f8c4.pdf