دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
تحلیل مصیبتنامۀ عطّار بر پایۀ نظریۀ «بازی» از دیدگاه باختین
9
42
FA
عطیه
مشاهری فرد
دانشآموختة دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس
atie.mashaheri@yahoo.com
حسین علی
قبادی
استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس
ghobadi.hosein@modares.ac.ir
مریم
حسینی
استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه الزهرا
hosseynidr@yahoo.com
علیرضا
نیکویی
دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه گیلان
nikooi@yahoo.com
10.29252/kavosh.2020.1919
<strong>«بازی» که در معنای عام فعالیتی سرخوشانه محسوب میشود، از زمان اندیشمندان یونان باستان تا امروز، در معانی و کارکردهای گوناگون، بهعنوان اصطلاحی برجسته در حوزههای مختلف کاربرد داشته است. میخائیل باختین، اصطلاح «بازی» را بهعنوان امری جدی، هدفمند و ایدئولوژیک در پیوند با سیاست، اجتماع و متون ادبی مورد توجه قرار میدهد و آن را عامل برهمزدنِ سامانِ گفتمانِ تثبیتشده میداند. از دید او بازی از طرق مختلف به متن خاصیت مکالمهگری میبخشد. </strong><br /> <strong>مصیبتنامۀ عطّار یکی از متنهایی است که در عناصر و ساختار آن، میتوان بازی مورد نظر باختین را ردیابی کرد. این منظومه از سامان مسلط و غالب اجتماعی، مذهبی و عرفانی زمانۀ خود عبور میکند و عناصری چون کارناوال، ژانرهای گفتگوی سقراطی و ساتیر منیپه در شکل آیرونی و نیز نقیضه بهعنوان وسایط بازی، در آن، حضوری برجسته دارند. این جستار با روش تحلیلی </strong><strong>– </strong><strong>توصیفی، عناصر یاد شده را در مصیبتنامۀ عطّار تحلیل میکند و روشن میسازد که عطّار در مصیبتنامه، با تمرکز بر بخشی از متون عرفانی پیش از خود و گفتمان مسلط بر آنها، ساختاری آیرونیک و نقیضی پدید آورده و بدین ترتیب موفق شده است به بازی با عناصر مختلف این متون بپردازد و از این رهگذر، میان عناصر مختلف متن خود و متون پیشین</strong><strong>و نیز آواهای گوناگون حوزۀ عرفان و تصوّف مکالمه ایجاد کند.</strong>
نظریۀ بازی,باختین,عطّار,مصیبتنامه,آیرونی,نقیضه
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1919.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1919_60f18ba48df77319c7c5d6fc96991b83.pdf
دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
بررسی تطبیقی شخصیت ابراهیم ادهم در سه تذکره «طبقات الصّوفیّه، تذکرة الاولیاء و نفحات الأنس»
43
68
FA
حکیمه
دانشور
دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
ha.daneshvar2012@yahoo.com
محمد
تقوی
دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
taghavi@ferdowsi.um.ac.ir
مریم
صالحی نیا
استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
m.salehinia@ferdowsi.um.ac.ir
10.29252/kavosh.2020.1922
<strong>طبقاتالصوفیۀ خواجه عبدالله انصاری (قرن پنجم) و تذکر</strong><strong>ة</strong><strong>الاولیاء عطّار (قرن ششم) و نفحاتالانس جامی (قرن نهم) از جمله تذکرههای مدونی هستند که نویسندگان آنان در سه دورۀ متوالی، با هدفی مشترک که همانا تعلیم مبانی تصوف بود و البته مطابق با مشخصههای فکری متفاوت، به تبیین ابعاد شخصیت مشایخ و از جمله ابراهیم ادهم پرداختند. ابراهیم ادهم از صوفیان بزرگ قرن دوم بود که به دلیل نقش بسزای او در تحول مبانی زهد و گوشهگیری، مورد توجه تذکرهنویسان قرارگرفته است. </strong><br /> <strong>در این پژوهش، ضمن نگاهی به آثار تاریخی و آثار صوفیان تا روزگار جامی به بررسی تطبیقی شخصیت این صوفی بزرگ در این سه اثر پرداختهایم. حاصل این بررسی نشان میدهد در طبقاتالصوفیه بعد صوفیگری ابراهیم ادهم محوریت دارد و انصاری چه بسا به سبب مبانی اعتقادی خود، بعضی از صوفیان را بر ابراهیم ادهم ترجیح داده است و او را صوفی زاهد و متوکل میداند. در تذکر</strong><strong>ة</strong><strong>الاولیاء، بعد انسانی ابراهیم ادهم برجستـه شده و از او به عنوان فردی پوینده در مسیر انسانیت و آزاداندیش و مبارزی مردمی یاد شده است. در عین حال، </strong><strong>جامی سعی میکند صرفاً ابراهیم ادهم را به صورت یک صوفی اخلاق مدار به تصویر بکشد. در این مقاله، به دلایل احتمالی این تصاویر متفاوت نیز اشاره شده است؛ از جمله اینکه خواجه عبدالله انصاری بیشتر تصوف و راه و رسم صوفیانه را مد نظر داشته و عطّار نگاه هنریتر دارد و جامی روش استدلالیتر را میپسندد.</strong>
ابراهیم ادهم,طبقاتالصوفیه,تذکرةالاولیاء,نفحاتالانس,مشایخ صوفیه
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1922.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1922_d4c951f5856d117b7d9897eb911b80ad.pdf
دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
بررسی پژوهشهای عطّارشناسی در حوزه مقالات (1370 تا 1397)
69
96
FA
مهدی
اسمی
دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد بناب
mehdi.asemi.bonab@gmail.com
ناصر
علیزاده
استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
nasser.alizadeh@gmail.com
آرش
مشفقی
استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد بناب
moshfeghi.arash@gmail.com
10.29252/kavosh.2020.1958
<strong>در این مقاله، پژوهشهای عطّارشناسی در حوزۀ مقالات از سال 1370 تا پایان سال 1397 بررسی شده است. هدف پژوهش بررسی </strong><strong>کمیّت</strong><strong>و</strong><strong>کیفیّت</strong><strong>پژوهشهای</strong><strong>عطّارشناسی در مجلات علمی پژوهشی است، پژوهشها در سه مؤلّفة سیر تاریخی، رویکرد به آثار عطّار و محورهای موضوعی به بحث گذاشته شده. </strong><strong>در این زمینه، طی این سالها تعداد 280 مقاله در 45 مجلۀ علمی پژوهشی چاپ شده است، تعداد 452 نویسنده از 88 دانشگاه ملی، آزاد، پیام نور و غیر دانشگاهی در نگارش مقالات مشارکت داشتهاند. </strong><br /> <strong>حاصل پژوهش، بیانگر رشد عطّارپژوهی در دهۀ هشتاد و نود است، از آثار عطّار، منطقالطیر در صدر پژوهشها قرار دارد، موضوعهای «بررسی محتوایی آثار»، «تحلیل آثار عطّار براساس نظریههای ادبی»، «تحلیل ساختاری و زبانی و بلاغی عطّار»، «بررسی تطبیقی» و «نقد آثار و اندیشه» محورهای اصلی موضوع عطّارپژوهی در این سالها هستند. از نیمۀ دوم دهۀ هشتاد به بعد، تحولات در تحلیل محتوایی ایجاد شده، نگرشها به محتوای شعر عطّار تغییر کرده و حتی اندیشههایش نیز نقد شده است. تحول اساسی پژوهشها، توجه به بررسی تطبیقی آثار عطّار با آثار بین المللی و تحلیل آثار وی براساس نظریههای ادبی است که از دهۀ هشتاد تاکنون در حال افزایش است، ولی در زمینۀ بررسی زبانشناسی و بلاغت، پژوهشهای اندکی دیده میشود.</strong>
عطّار,مقاله شناسی,بررسی تاریخی,بررسی موضوعی
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1958.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1958_2fab5cf076f575973397706e50c2d232.pdf
دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
بررسی مقایسهای انواع فرایندهای فعلی بهکاررفته در دیباچۀ آثار شهابالدّین خُرندزی زیدری و عطاملک جوینی، با رویکرد زبانشناسی نقشگرای نظاممند
97
122
FA
نسرین
خانی
دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی
khani_nasri@yahoo.com
محمّد
ایرانی
دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی
moham.irani@yahoo.com
10.29252/kavosh.2020.1964
<strong>زبانشناسی نقشگرای نظاممند یکی از نظریّات زبانشناسی است که در تحلیل و مطالعۀ متون ادبی کاربرد دارد. در این نظریّه به کارکرد زبان در متن و نقش اجتماعی زبان توجّه ویژهای میشود. در دستور نقشگرا، معنی اهمّیّت ویژهای دارد و در سه فرانقش اندیشگانی، بینافردی و متنی، متجلّی میشود. در </strong><strong>نقش اندیشگانی زبان و کارکرد تجربی آن ـ که نقش </strong><strong>معرّفی و بازنمایی تجربههای </strong><strong>انسان در برخورد با دنیای بیرون و عبور این تجربههای مادّی به ذهن و سپس بیان آنها را بر عهده دارد</strong><strong> ـ از فرایندهای گوناگون که در فعل رخ میدهد و در تبیین نگرش نویسنده به جهان، مؤثّر و در ایجاد سبک، اثرگذار است، سخن به میان میآید. </strong><br /> <strong>در پژوهش حاضر، پس از تبیین این فرایندها، کاربرد آنها در چهار کتاب تاریخی به زبان فارسی، یعنی </strong><strong><em>نفثةالمصدور</em></strong><strong> و <em>سیرت جلالالدّین منکبرنی</em>، اثر شهابالدّین زیدری نسوی و <em>تاریخ جهانگشای جوینی</em> و </strong><strong><em>تسلیةالاخوان</em></strong><strong><em>،</em></strong><strong> نوشتۀ عطاملک جوینی بررسی شده است. نتایج بررسی نشان داد که هر یک از این دو نویسنده ترتیب خاصّی از فرایندها را به کار برده که با دیگری متفاوت است؛ حال آنکه هر کدام از آنان در هر دو اثر خود ترتیب یکسانی را به کار بردهاند. این امر</strong><strong> نشاندهندۀ سبکساز بودن فرایندها و تأثیر آنها در پیدایش سبک شخصی نویسندگان است. همچنین، بر پایۀ یافتههای این پژوهش، </strong><strong>بسامد بالای فرایندهای مادّی در آثار زیدری، نشان میدهد که نویسنده آنچه را میبیند به مخاطب عرضه میکند (متناسب با حضور نویسنده در رویدادها)؛ برخلاف عطاملک جوینی که بالابودن بسامد رابطهای در نوشتههای او حاکی از آن است که وی با انتخاب این فرایند، ویژگیهای موقعیّتهای گوناگون را به شرکتکنندگان در فرایند نسبت داده و به توصیف و بیان روابط موقعیّتی پرداختهاست- چراکه او خود در زمان رخدادها حضور نداشته و آنها را از دیگران شنیده یا در کتابها خواندهاست. </strong>
فرایندهای فعلی,زبانشناسی نقشگرای نظاممند,شهابالدّین خُرندزی زیدری,عطاملک جوینی
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1964.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1964_bfbb9b3385df4e68153d143f810b7856.pdf
دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
بررسی و تحلیل حوزۀ نفوذ طرز وحشی بافقی در شعر فارسی
123
162
FA
سید محمود
ریحانی
دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان
m.reihani54@gmail.com
محمود
براتی
استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان
mbk@ltr.ui.ac.ir
10.29252/kavosh.2020.10540.2376
<strong>وحشی بافقی با آفرینش آثاری ماندگار بهخصوص در طرز وقوع و واسوخت در شعر فارسی، از نظر فکری، زبانی و ادبی در ادبیات روزگار خود و پس از خود تأثیرات بسیار داشتهاست. شعر او از زمان شاعر شهرت داشته و در تذکرهها با صفت «سهل و ممتنع» خوانده شده که آسان مینماید ولی پیروی از آن مشکل است؛ شعری که ساده، بیپیرایه و خالی از هر گونه صنایع لفظی متکلفانه و اغراق</strong><strong>های</strong><strong> شاعرانه است. </strong><br /> <strong>این ویژگیها به همراه عشقگرایی و با بسامد بیشتر واسوخت، درونگرایی، صراحت بیان و زبانی آتشین برخاسته از درونی ملتهب، مورد توجه بسیاری از شاعران و شعردوستان قرار گرفته و تلاش کردهاند از جنبههای گوناگون از آثار او پیروی کنند. در این نوشتار تلاش خواهد شد تا با مقایسۀ آثار او و شاعران همعصر و پس از او و ارزیابی شباهتهای لفظی و معنوی بین آنها، تا حد امکان، جایگاه وحشی در طرز واسوخت و میزان توجه به او را بسنجیم؛ جنبههای مورد توجه و پیروان این شاعر را ارزیابی کنیم و دلایل مقبولیت او را نزد عامه و شاعران، روشنتر سازیم. <br /></strong>
ادبیات غنایی,غزل,وحشی بافقی,طرز واسوخت,تقلید و ابتکار,تأثیرپذیری
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1886.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1886_9eb2675480d7569612e7adc1d554011a.pdf
دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
شناسایی مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ ایرانی- اسلامی درادبیات کودکان گروه سنی «ب» با استفاده از روش تحلیل محتوا
163
188
FA
احمد
زندوانیان
استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه یزد
azand2000@gmail.com
فاطمه سادات
میرحسینی نیری
دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم تربیتی دانشگاه یزد
f.mirhosseini2015@yahoo.com
مریم
کیان
استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه یزد
kian2011@yazd.ac.ir
10.29252/kavosh.2020.11526.2496
هدف پژوهش حاضر شناسایی مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ ایرانی اسلامی در ادبیات کودکان، با استفاده از روش پژوهش تحلیل محتوا (کمّی و کیفی) است. جامعه آماری شامل تمامی دانشآموزان پایههای اول، دوم و سوم ابتدایی (گروه سنی ب) در سال تحصیلی 96-1395 بودند (12933 نفر) که از این تعداد، 1000 نفر به روش نمونهگیری تصادفی خوشهای انتخاب شد. ابزارهای پژوهش پرسشنامه محقق ساخته (کمّی) و پرسشنامه محقق ساخته درباره مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ اصیل ایرانی- اسلامی (کیفی) بود. در مرحله نخست، با استفاده از پرسشنامه کمّی، از نمونه هزارنفری دانش آموزان، درباره کتابهای موردعلاقهشان نظرخواهی شد. سپس با استفاده از نرمافزار Spss، بیست مورد از پر خوانندهترین کتابهای موردعلاقه آنها شناسایی و فراوانی هر یک از کتابها مشخص گردید. در مرحله دوم، کتابهای پر خواننده، در قالب پرسشنامه محقق ساخته کیفی در اختیار 20 نفر از صاحبنظران (شامل اساتید فلسفه تعلیم و تربیت، زبان و ادبیات فارسی و کارشناسان کتاب کودک) قرار گرفت. بدین ترتیب از آنها درباره مضامین مثبت و متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی و مضامین منفی و مغایر با فرهنگ ایرانی- اسلامی نظرسنجی شد. درنهایت نتایج پرسشنامه کیفی نشان داد که در میان مضامین مثبت، «پیروزی نهایی خوبی بر بدی» و «ازدواج» و در میان مضامین منفی، «جادو» دارای بالاترین میزان توافق هستند. همچنین به نظر میرسد در این کتابها به آموزههای مذهبی، تغذیه خیال، کمک به زندگی واقعی کودک و آموزش چگونگی مواجهه با مشکلات توجه شده است. درمجموع، کتابهای بررسیشده از مضامین مثبت بیشتری در مقایسه با مضامین منفی برخوردار بودند.
فرهنگ ایرانی- اسلامی,ادبیات کودکان,گروه سنی «ب»,تحلیل محتوا
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1887.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1887_cb39514990b1e451de53cf03a23e797e.pdf
دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
ضرورت تصحیح مجدد دیوان اثیرالدین اومانی
189
214
FA
محمدرضا
پاشایی
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان تهران
pashaei.reza@yahoo.com
هادی
دهقانی
0000-0003-4719-5717
استادیار زبان وادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان تهران
asemanekavir@gmail.com
حجت
کجانی حصاری
دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی
hesari1@gmail.com
10.29252/kavosh.2020.1888
<strong>اثیرالدین</strong><strong> اومانی</strong><strong> از شاعران قرن ششم وهفتم هجری است</strong><strong>. </strong><strong>تنها اثر برجای مانده از وی، دیوان اوست که شامل قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات و ترکیببندها میشود.</strong><strong>در شعر این شاعر پیوندی میان سبکهای خراسانی و عراقی دیده میشود و بهدلیل شمول آن بر الفاظ، اصطلاحات، کنایات و تعبیرات رایج عهد شاعر و نیز وجود اشارات تاریخی و ادبی فراوان، دقّت بیشتر در نقل دیوان مذکور، ضروری به نظر میرسید</strong><strong>. تصحیح دیوان</strong><strong>اثیرالدین اومانی در سال 1390 از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشرگردیده است</strong><strong> و</strong><strong> پژوهش حاضر بر اساس روش التقاطی، به بررسی و نقد اشکالات و سهوهای تصحیح نسخۀ مزبور میپردازد. </strong><br /> <strong>با بررسی و تحلیل متن فوق</strong><strong>برمبنای رویکرد التقاطی، اشکالات و لغزشهایی در آن متن، آشکار میشود که بدین قرارند: عنوان ناقص دیوان چاپی، ترجیحات نادرست در نسخهبدلها، اغلاط نگارشی و املایی و رسمالخطّی، لغزش در ارجاعها، اشتباهات علمی و لغزشهایی در فهرست منابع. از آنجا که هر نسخة خطی در حکم گنجینۀ ارزشمند فرهنگی و ادبی محسوب میشود بایسته است که برای حفظ اصالت این دیوان نیز اشکالات واردشده در تصحیح متن آن برطرف گردد.</strong>
نسخۀ خطی,نقد و بررسی,تصحیح متون,دیوان اثیرالدین اومانی
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1888.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1888_fef2a0b47189cc2f3aaf938e2e421250.pdf
دانشگاه یزد
کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی
2645-453X
2645-4548
21
45
2020
08
22
بررسی معانی خطاب در ساقینامههای نظامی
215
241
FA
لیلا
گلوی
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران
leiligalavi@gmail.com
احمد رضا
کیخا فرزانه
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران
keykhayefarzaneh@azu.ac.ir
10.29252/kavosh.2020.1889
<strong>ساقینامه شعری است که در آن، شاعر با خطاب به ساقی و استفاده از اصطلاحات میخانهای، ضمن بیان احساسات شاعرانه، نگرش خویش به جهان هستی و خصوصاً انسان را مطرح میکند. نظامی گنجوی نخستین شاعری است که ساقینامهای مستقل را درون متن منظومۀ لیلی و مجنون و در قالب مثنوی و بحر متقارب سروده است. او در ساقینامههای خود، نگرش خویش را به جهان هستی و خصوصاً موضوع غنیمت شمردن فرصت، با کمک خطاب به ساقی، طرح تقاضا و بثّالشّکوی نزد وی مطرح کرده است. </strong><br /> <strong>در این پژوهش که با روش کتابخانهای و به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی انجام میشود، تلاش شده است تا ویژگیهای کمّی و کیفی خطاب، تقاضا و بثّالشّکوی در ساقینامههای نظامی بررسی شود. موضوع بثّالشّکوی در ساقینامههای نظامی سه محور اصلی دارد. در این اشعار، او گاهی از ساقی، گاهی از خویش و گاهی از روزگار و اهل زمانه شکایت میکند. نظامی همچنین، بخوبی بر کارکرد انواع مختلف خطاب و تقاضا و اغراض آنها تسلّط داشته و از آنها برای تأثیر گذاشتن بر مخاطب شعر خود بهره گرفته است.</strong>
ساقینامه,نظامی گنجوی,خطاب,تقاضا,بثّالشّکوی
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1889.html
https://kavoshnameh.yazd.ac.ir/article_1889_e5cb190daa5901ba69b0f20d1f8e2c5b.pdf